Όσα περιέχονται στο παρόν άρθρο, αποτελούν τη δήλωση θέσης αναφορικά με την εκπαίδευση σκύλων του Αμερικανικού Κτηνιατρικού Συλλόγου Συμπεριφοράς των Ζώων (AVSAB, American Veterinary Society of Animal Behavior), η οποία δημοσιεύθηκε το Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους.
Η δήλωση θέσης της AVSAB
Τα στοιχεία υποστηρίζουν τη χρήση μεθόδων βασισμένων στην ανταμοιβή για την εκπαίδευση σκύλων. Ο AVSAB προωθεί τις αλληλεπιδράσεις με τα ζώα με βάση τη συμπόνια, τον σεβασμό και τις επιστημονικές αποδείξεις. Βάσει αυτών των παραγόντων, η μάθηση μέσω της παροχής ανταμοιβής προσφέρει ένα σύνολο πλεονεκτημάτων και, παράλληλα, τις λιγότερες δυνατές αρνητικές επιπτώσεις για την ευημερία του εκπαιδευόμενου.
Τα στοιχεία των ερευνών υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα αυτού του είδους εκπαίδευσης για την αντιμετώπιση ανεπιθύμητων και δύσκολων συμπεριφορών. Δεν υπάρχουν, ωστόσο, στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι είναι απαραίτητη η αποτρεπτική εκπαίδευση για εκπαίδευση σκύλων ή η τροποποίηση της συμπεριφοράς αυτών.
Οι τεχνικές που βασίζονται στην ανταμοιβή είναι εκείνες που πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη διδασκαλία κοινών δεξιοτήτων κατάρτισης, καθώς και στην αντιμετώπιση ανεπιθύμητων συμπεριφορών.
Η εφαρμογή αποτρεπτικών μεθόδων – που, εξ ορισμού, βασίζονται στην πρόκληση πόνου ή συναισθηματικής ή σωματικής δυσφορίας – δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά την εκπαίδευση των σκύλων, ούτε και για την αντιμετώπιση διαταραγμένων συμπεριφορών.
Καθώς ο ρόλος των ζώων συντροφιάς έχει εξελιχθεί, η ευημερία τους και οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και ζώων έχουν γίνει, και εξακολουθούν να γίνονται, ολοένα και πιο σημαντικές. Έχουμε, πλέον, κατανοήσει, και αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι τα ζώα έχουν αισθήματα και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και συμπόνια.
Η εκμάθηση τρόπων και δεξιοτήτων μπορεί να βοηθήσει τα ζώα να συνυπάρχουν αρμονικά ανθρώπους, στο σπίτι, αλλά και στην κοινωνία. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία αυτών των τρόπων και δεξιοτήτων, μπορούν να επηρεάσουν έντονα τη συμπεριφορά ενός ζώου, καθώς και τη συναισθηματική του ευημερία.
Οι μέθοδοι εκπαίδευσης είναι πιο αποτελεσματικές όταν επικεντρώνονται στη διδασκαλία του ζώου δείχνοντάς του τι να κάνει, αντί εκείνο να τιμωρείται εξαιτίας ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Κοινά εκπαιδευτικά θέματα, όπως το άλμα, το γάβγισμα και η εκπαίδευση στο σπίτι, μπορούν να διαχειρίζονται με την κατάλληλη διευθέτηση του περιβάλλοντος και ενισχύοντας τις επιθυμητές πράξεις.
Αναφορικά με τις σοβαρότερες ανησυχίες συμπεριφοράς, όπως είναι η επιθετικότητα, το άγχος και ο φόβος, αυτές απαιτούν ένα κατάλληλο σχέδιο θεραπείας που να περιλαμβάνει διαχείριση του περιβάλλοντος, τροποποίηση της συμπεριφοράς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, φαρμακευτική αγωγή. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες που οδηγούν σε συγκεκριμένες ανεπιθύμητες συμπεριφορές θα πρέπει να αντιμετωπιστούν, διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον στο οποίο ο σκύλος θα μπορεί να είναι έτοιμος να εκτελέσει τις επιθυμητές ενέργειες. Η διαχείριση θα πρέπει να περιλαμβάνει την αποφυγή καταστάσεων που οδηγούν σε ανεπιθύμητη συμπεριφορά, ενώ, παράλληλα, να διασφαλίζει και την ασφάλεια όλων των εμπλεκόμενων.
Πολλές μέθοδοι αλλαγής συμπεριφοράς σε σκύλους κρίνονται αποτελεσματικές. Ωστόσο, η τεκμηριωμένη άποψη ενός κτηνιάτρου ή ενός συμβούλου συμπεριφοράς, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψιν, όχι μόνο τι είναι αποτελεσματικό, αλλά και τι έχει τη μικρότερη αρνητική επίδραση και παράγει τα καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Η επί του παρόντος διαθέσιμη βιβλιογραφία για τις μεθόδους εκπαίδευσης σκύλων, καταδεικνύει ένα σαφές πλεονέκτημα των μεθόδων που βασίζονται στην ανταμοιβή, σε σχέση με τις αποτρεπτικές μεθόδους, σε ότι σχετίζεται με τη μακροπρόθεσμη ευημερία του ζώου, την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης και τη σχέση σκύλου-ανθρώπου. Εξαντλητικές αναλύσεις πάνω στο θέμα της εκπαίδευσης των σκύλων έχουν πραγματοποιηθεί κι έχουν διαμορφώσει την υφιστάμενη βιβλιογραφία.
Όσα ακολουθούν, είναι βασισμένα αποκλειστικά, και αυστηρά και μόνο, στα πιο πρόσφατα, επιστημονικώς έγκυρα δεδομένα.
Επιβλαβείς επιπτώσεις για την καλή διαβίωση των ζώων
- Οξείες επιδράσεις
Απο μελέτες παρατήρησης, προκύπτει ότι οι σκύλοι που εκπαιδεύτηκαν με αποτρεπτικές μεθόδους ή μέσα, παρουσίασαν συμπεριφορές που σχετίζονται με άγχος κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένων του “σφιγμένου” σώματος, της στάσης του κατώτερου μέρους του σώματος, του γλειψίματος των χειλιών, του χαμηλώματος της ουράς, της ανύψωσης του μπροστινού ποδιού, του λαχανιάσματος, του χασμουρητού και των εκδηλώσεων συμπεριφορών που ταυτίζονται με το κλάμα. Αντιθέτως, οι σκύλοι που εκπαιδεύτηκαν με τεχνικές που βασίζονται στην παροχή ανταμοιβής, παρουσίασαν μεγαλύτερη προσοχή και εντονότερο δέσιμο με τους ιδιοκτήτες τους. - Μακροπρόθεσμες επιδράσεις
Έρευνες έχουν δείξει συσχέτιση μεταξύ της χρήσης αποτρεπτικών μεθόδων εκπαίδευσης και των μακροπρόθεσμων προβλημάτων συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένης της επιθετικής συμπεριφοράς προς τους ανθρώπους και άλλα σκυλιά,καθώς και συμπεριφορών που σχετίζονται με το άγχος, όπως η αποφυγή και η ερεθιστικότητα. Παρ’ όλ’ αυτά, οι έρευνες δεν έχουν αποσαφηνίσει το ένα πρόκεινται για σχέσεις αιτιότητας ή απλής συσχέτισης, όμως ορισμένες πιθανές εξηγήσεις για τη συσχέτιση γενικώς περιλαμβάνουν τις εξής:
- Οι αποτρεπτικές μέθοδοι εκπαίδευσης προκαλούν ή συμβάλλουν άμεσα στην ανάπτυξη προβληματικών συμπεριφορών
- Οι ιδιοκτήτες σκύλων με προβληματική συμπεριφορά είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν αποτρεπτική εκπαίδευση
Ανεξάρτητα από την εξήγηση, αυτός ο συσχετισμός δείχνει ότι η οι αποτρεπτικές μέθοδοι εκπαίδευσης δεν είναι αποτελεσματικές όσον αφορά την εξάλειψη των προβληματικών συμπεριφορών. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, θα παρατηρούνταν αποτελέσματα παρόμοια ή ίδια με εκείνα των μεθόδων που βασίζονται στην ανταμοιβή.
Αντίθετα, τα σκυλιά που εκπαιδεύτηκαν με μεθόδους που βασίζονται στην ανταμοιβή, παρουσιάζουν σε χαμηλότερο ποσοστό ανησυχητικές συμπεριφορές, εν συγκρίσει με σκυλιά εκπαιδευμένα με αποτρεπτικές μεθόδους.
Αρκετές μελέτες δείχνουν, ακόμα, ότι η επίδραση των αποτρεπτικών μεθόδων εξακολουθεί να υφίσταται, ακόμη και μετά το πέρας της εκπαίδευσης. Δηλαδή, τα σκυλιά διδάχθηκαν ένα σήμα μέσω αποτρεπτικών μεθόδων εκπαίδευσης, συνέχισαν να εκδηλώνουν συμπεριφορές που σχετίζονται με το άγχος κάθε φορά που παρουσιαζόταν το σήμα, υποδεικνύοντας ότι το ίδιο το σύνθημα είχε γίνει πλέον αποτρεπτικό.
Το 2020, η Ντε Κάστρο σε συνεργασία με άλλους ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα σκυλιά που εκπαιδεύονται με αυτές τις μεθόδους είναι κατά μέσο όρο πιο «απαισιόδοξα», όπως ακριβώς διατυπώθηκε απο τους ίδιους τους συγγραφείς, συγκριτικά με σκυλιά που εκπαιδεύτηκαν με μεθόδους βασισμένες στην ανταμοιβή.
Αποτελεσματικότητα εκπαίδευσης
Οι μέθοδοι εκπαίδευσης που βασίζονται στην ανταμοιβή έχουν αποδειχθεί ότι είναι πιο αποτελεσματικές από τις αποτρεπτικές μεθόδους, καθώς τα ευρήματα πολλαπλών ερευνών έχουν αποδείξει τη διαμόρφωση μεγαλύτερης υπακοής στους σκύλους που εκπαιδεύτηκαν με την πρώτη μέθοδο.
Κατά Hiby et al., 2004, διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα υπακοής ήταν τα υψηλότερα σε σκυλιά που εκπαιδεύτηκαν αποκλειστικά με μεθόδους που βασίζονται στην ανταμοιβή, ενώ τα χαμηλότερα σε σκύλους που εκπαιδεύτηκαν αποκλειστικά με μεθόδους που βασίζονται στην αποστροφή.Ο συνδυασμός μεθόδων ανταμοιβών και μεθόδων αποστροφής, ένας τύπος εκπαίδευσης που συχνά στη βιομηχανία εκπαίδευσης σκύλων αναφέρεται ως «ισορροπημένη εκπαίδευση», παρήγαγε χαμηλότερα επίπεδα υπακοής απο μεθόδους ανταμοιβής, αλλά καλύτερα από αποκλειστική εκπαίδευση με μεθόδους αποστροφής, γεγονός που βεβαίως και ακούγεται λογικό, όμως για την επιστήμη τίποτα δεν ισχύει εάν δε μπορεί να αποδειχθεί εμπράκτως.
Επίσης, η αποτρεπτική εκπαίδευση έχει αποδειχθεί ότι βλάπτει την ικανότητα των σκύλων να μαθαίνουν νέες ενέργειες ή σήματα. Επιπροσθέτως, έχει διαπιστωθεί ότι ένας απο τους πιο κοινούς λόγους για τον οποίο οι ιδιοκτήτες σκύλων χρησιμοποιούν ηλεκτρικά περιλαίμια είναι η ανάκληση. Ακόμη και στα χέρια των έμπειρων εκπαιδευτών, δεν παρατηρήθηκε καμία διαφορά ανάμεσα στα αποτελέσματα αυτής της τακτικής και στις μεθόδους ανταμοιβής σε ότι έχει να κάνει με την ανάκληση ή τη διακοπή του κυνηγιού. Αντιθέτως, παρατηρήθηκε ότι η απλή μέθοδος ανταμοιβής παρήγαγε τα ίδια αποτελέσματα, και μάλιστα γρηγορότερα σε σχέση με τη χρήση ηλεκτρικού κολάρου.
Επιπτώσεις στον δεσμό σκύλου-ανθρώπου
Οι μέθοδοι που βασίζονται σε ανταμοιβή προωθούν την ανάπτυξη ενός ισχυρού και με θετικό πρόσημο δεσμού μεταξύ του σκύλου και του κηδεμόνα του. Οι Ρούνεϊ και Κόουαν (2011) διαπίστωσαν ότι τα σκυλιά που εκπαιδεύτηκαν με μεθόδους αποστροφής, ήταν λιγότερο πιθανό να αλληλεπιδράσουν με έναν άγνωστο κατά τη διάρκεια ενός ανάλαφρου, κοινωνικού παιχνιδιού. Επίσης, όταν χρησιμοποιείτο σωματική τιμωρία για την εκπαίδευσή τους ήταν, επίσης, λιγότερο πιθανό τα σκυλιά να αλληλεπιδράσουν με τους ιδιοκτήτες τους κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού.
Η Ντε Κάστρο διαπίστωσε, ακόμα, ότι οι σκύλοι που συμμετείχαν σε εκπαίδευση βάσει ανταμοιβής, έπαιζαν περισσότερο υπό την παρουσία του ιδιοκτήτη τους, παρά υπό την παρουσία ενός ξένου. Επίσης, οι σκύλοι που έχουν εκπαιδευτεί με αυτόν τον τρόπο αποδείχθηκε ότι χαιρετούν και ακολουθούν πιο έντονα τους ιδιοκτήτες τους, παρά τους αγνώστους, ενώ έχει διαπιστωθεί κι ότι κοιτούν συχνότερα προς το μέρος του ιδιοκτήτη τους κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, σε σχέση με σκύλους που έχουν εκπαιδευτεί με άλλες τακτικές.
Φυσιολογική μέτρηση του στρες
Η κορτιζόλη αποτελεί τον πιο συχνά αξιολογούμενο βιοδείκτη του στρες στον οργανισμό των σκύλων. Η ερμηνεία των ερευνών πάνω στην κορτιζόλη μπορεί να είναι αρκετά δύσκολη, επειδή τα επίπεδα κορτιζόλης αυξάνονται τόσο με θετική, όσο και με αρνητική συναισθηματική διέγερση.Επομένως, η ερμηνεία του επιπέδου κορτιζόλης καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη και πρέπει να πραγματοποιείται παράλληλα με τις συμπεριφορικές ανταποκρίσεις.
Και σε αυτήν την περίπτωση, έχει αποδειχθεί ότι τα σκυλιά που εκπαιδεύονται με αποτρεπτικές μεθόδους, παρουσιάζουν κατά μέσο όρο υψηλότερες συγκεντρώσεις κορτιζόλης, σε σχέση μη σκυλιά που εκπαιδεύονται με μεθόδους ανταμοιβής, ενώ το υψηλότερο επίπεδο κορτιζόλης έχει συσχετιστεί, ως επί το πλείστον, με συμπεριφορές που σχετίζονται με άγχος, όπως το γλείψιμο των χειλιών και το χασμουρητό, καθώς και με περισσότερο χρόνο που αφιερώνεται σε ένταση και λαχάνιασμα, κατά τη διάρκεια της εξάσκησης με μεθόδους αποστροφής.
Η αντιμετώπιση προβληματικών συμπεριφορών χωρίς τη χρήση μεθόδων αποστροφής
Είναι εμπεριστατωμένη, πλέον, η άποψη ότι δεν υπάρχει λόγος να ακολουθείται αποτρεπτική εκπαίδευση στο πλαίσιο της τροποποίησης συμπεριφοράς ενός σκύλου. Η δημιουργία θετικών συσχετισμών για διάφορα ερεθίσματα που ο σκύλος αντιλαμβάνεται ως τρομακτικά, είναι απαραίτητη για την ανακούφιση του φόβου και του άγχους. Η διδασκαλία νέων δεξιοτήτων μπορεί να αυξήσει την αυτοπεποίθηση του ζώου και να του μάθει εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς που να είναι πιο συμβατοί με τη ζωή στα σπίτια και τις γειτονιές των ανθρώπων.
Η συστηματική απευαισθητοποίηση περιλαμβάνει μια πολύ σταδιακή έκθεση στο ερέθισμα, με τέτοιο τρόπο, ώστε να δίνεται η αίσθηση στο σκύλο ότι είναι ασφαλής ανα πάσα στιγμή. Επίσης, η θετική ενίσχυση της κατάλληλης συμπεριφοράς, βοηθά τα εκπαιδευόμενα ζώα να μαθαίνουν, ενώ παράλληλα τα κρατά συγκεντρωμένα και αφοσιωμένα κατά τη διάρκεια της εξάσκησης. Οι στρατηγικές διαχείρισης διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση των σκύλων και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν σε κάθε πλάνο εκπαίδευσης και τροποποίησης της συμπεριφοράς του ζώου. Ενδέχεται, ακόμα, να απαιτείται φαρμακευτική αγωγή για κάποια σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς, όπως ο φόβος, η επιθετικότητα, το άγχος αποχωρισμού, η φοβία που σχετίζεται με δυνατούς θορύβους ή οι ψυχαναγκαστικές διαταραχές. Οι συγκεκριμένοι σκύλοι θα πρέπει πάντοτε να αξιολογούνται από έναν κτηνίατρο, ώστε να πραγματοποιείται ακριβής διάγνωση και να δημιουργείται ένα θεραπευτικό πλάνο, καθώς και να αποκλείεται το ενδεχόμενο ύπαρξης παθήσεων που μπορούν να συμβάλλουν ή να οδηγήσουν στο υπάρχον πρόβλημα συμπεριφοράς.
Συμπέρασμα
Με βάση τα τρέχοντα επιστημονικά στοιχεία, η AVSAB συνιστά να χρησιμοποιούνται μόνο μέθοδοι εκπαίδευσης που βασίζονται σε ανταμοιβές, για όλους τους σκύλους και σε κάθε είδους εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας προβλημάτων συμπεριφοράς.
Οι αποτρεπτικές μέθοδοι εκπαίδευσης είναι γνωστό, πλέον, ότι έχουν καταστροφικές επιδράσεις στην καλή διαβίωση των ζώων, καθώς και στο δεσμό ανάμεσα σε εκείνα και τους ανθρώπους – κηδεμόνες τους, ενώ χαρακτηρίζονται απο χαμηλότερη αποτελεσματικότητα σε οποιοδήποτε εκπαιδευτικό πλαίσιο.
Ως εκ τούτου, η AVSAB συμβουλεύει να μη χρησιμοποιούνται οι εν λόγω τακτικές, ούτε για την εκπαίδευση, ούτε για τη θεραπεία των συμπεριφορικών διαταραχών.
Παραδείγματα εφαρμογής των προτεινόμενων μεθόδων, καθώς και απαντήσεις σε ορισμένες συχνές ερωτήσεις, παρατίθενται στο σχετικό άρθρο.
