Καταστροφικό το σενάριο της εξαφάνισης του μοναδικού ενδημικού είδους πέστροφας στην Ελλάδα, και δυστυχώς διόλου απίθανο. Οι επεμβάσεις της Περιφέρειας Ηπείρου στο άνω ρουν του ποταμού Λούρου ενδέχεται να οδηγήσουν στην εξαφάνιση του είδους, αν και για την ώρα θεωρείται μόνο ένα εφιαλτικό ενδεχόμενο.

Στο πλαίσιο αντιπλημμυρικών έργων ισοπεδώθηκε τμήμα του ποταμού, με αποτέλεσμα να καταστραφεί ολόκληρη η περιοχή διαβίωσης του κρισίμως κινδυνεύοντος είδους πέστροφας, και μάλιστα κατά την περίοδο αναπαραγωγής του.

Η ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε αντικατοπτρίζεται στα χιλιάδες νεκρά ψάρια, συνεπεία της στέρευσης του ποταμού σε μήκος πολλών χιλιομέτρων και της διακοπής της ροής του ποταμού.

Δεν είναι ακόμη γνωστό το ακριβές μέγεθος της καταστροφής. Έχουν, ωστόσο, πραγματοποιηθεί συνολικά τρείς αυτοψίες, συγκεκριμένα κατά το διάστημα μεταξύ 10 και 15 Νοέμβρη, οι δύο από τη Μονάδα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Ηπείρου του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής και μία ακόμη, τρίτη αυτοψία, από Επιθεωρητές Περιβάλλοντος του Υπουργείου.

Έγγραφο του δημάρχου Δωδώνης, Χρήστου Ντακαλέτση, το οποίο απεστάλη προς τους αρμόδιους, μεταξύ άλλων, ανέφερε:

«Εκτελούμενες εργασίες διευθέτησης της κοίτης του ποταμού Λούρου, μεταξύ του συνοικισμού Ραψαίοι Τερόβου και του Κουκλεσίου, έχουν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση του φυσικού βιοτόπου και την ανατροπή της ισορροπίας του ποτάμιου οικοσυστήματος, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μεγάλου πλήθους από νεκρά ψάρια και οστρακοειδή».

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι εκτεταμένες εργασίες οδήγησαν στη διακοπή της ροής των υδάτων σε μήκος πολλαπλών χιλιομέτρων της κοίτης του ποταμού, καθώς και στη στέρευση των φυσικών οβιρών που αποτελούν ενδιαίτημα της ενδημικής πέστροφας του Λούρου, καθώς και άλλων ειδών της ιχθυοπανίδας, ενώ ζητούσε, επίσης, την άμεση διακοπή των εκτελούμενων εργασιών.

Τα έργα στην περιοχή

Αναφορικά με τα έργα στην περιοχή, τα είχε αναλάβει εργολάβος της Περιφέρειας Ηπείρου και αφορούσαν τον καθαρισμό της κοίτης του ποταμού, καθώς και την κοπή και απομάκρυνση από την περιοχή των νεκρών δέντρων, στο πλαίσιο λήψης προληπτικών αντιπλημμυρικών μέτρων. Ο δε Περιφερειάρχης Ηπείρου, Αλέκος Καχριμάνης, παρότι παραδέχθηκε την εκτέλεση των εργασιών, σύμφωνα με τα τοπικά μέσα απέδωσε τους μαζικούς θανάτους των υδρόβιων οργανισμών στην «παρατεταμένη ανομβρία».

Οι διαπιστώσεις της αυτοψίας

Τόσο η διακοπή της ροής του ποταμού, όσο και ο θάνατος μεγάλου πλήθους ψαριών επιβεβαιώθηκαν από τις πραγματοποιηθείσες αυτοψίες. Σύμφωνα με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, οι αυτοψίες, οι οποίες όπως προαναφέρθηκε ήταν τρείς στο σύνολό τους, διαπίστωσαν τα εξής:

• Το νερό διεκόπη σε μήκος 8 χιλιομέτρων
• Ογκόλιθοι είχαν τοποθετηθεί στα πλαϊνά της κοίτης
• Είχε πραγματοποιηθεί διάνοιξη της κοίτης κατά τμήματα, το μέγιστο πλάτος της οποία έφτανε κατά προσέγγιση τα 30 μέτρα
• Είχαν απομακρυνθεί νησίδες και φερτά υλικά από την κοίτη
• Σε ορισμένες εκτάσεις παρατηρήθηκε ισοπέδωση
• Παρατηρήθηκε αναμόχλευση και εξομάλυνση της υπάρχουσας επιφάνειας του εδάφους της κοίτης, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του σχετικά αδιαπέρατου υποστρώματος

Επιπροσθέτως, παρατηρήθηκε σημαντική αλλοίωση του ποτάμιου οικοσυστήματος, η οποία οδήγησε στην απώλεια των ενδιαιτημάτων της υδροχαρούς βλάστησης και της πανίδας του ποταμού, συμπεριλαμβανομένων μαλακίων, εντόμων, αμφιβίων και ιχθυοπανίδας. Το πλήθος των παρατηρηθέντων νεκρών ψαριών ήταν μεγάλο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αρκετά μεγάλο ήταν και το μέγεθός τους. Εντοπίσθηκαν σε ξερούς νερόλακους, καθώς και στις άκρες του ποταμού. Μεταξύ των ειδών που παρατηρήθηκαν είναι τα Cyprinus carpio (Γριβάδι), Luciobarbus albanicus (Στρωσίδι), Squalius pamvoticus (Ποταμοκέφαλος), αλλά και μικρότερα σε μέγεθος ψάρια όπως το Telestes pleurobipunctatus (Λιάρα) και Pelasgus thesproticus (Θεσπρωτικός Πελασγός). Επιπλέον, εντοπίσθηκαν συσσωματώματα νεκρού γόνου από είδη η αναγνώριση των οποίων κρίθηκε αδύνατη.

Μολονότι οι επιστήμονες δεν εντόπισαν νεκρά άτομα απο την ενδημική πέστροφα του Λούρου, εκφράζουν μια ιδιαιτέρως ανησυχητική εκτίμηση. Σύμφωνα με τους ίδιους:

«Σημειώνεται ότι διανύουμε την περίοδο αναπαραγωγής της ενδημικής πέστροφας του Λούρου και επομένως αν υπήρχαν ενδιαιτήματα αναπαραγωγής του συγκεκριμένου είδους στην περιοχή παρεμβάσεων στην κοίτη του ποταμού, αυτά πλέον δεν υφίστανται, χωρίς προφανώς να είναι γνωστές οι επιπτώσεις στη διατήρηση του είδους».

Η Ανθή Οικονόμου, επιστήμονας στο Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, η οποία μάλιστα εκπόνησε τη διαδκτορική της διατριβή στην ιχθυοπανίδα του Λούρου, εξηγεί:

«Ο Λούρος είναι ουσιαστικά χωρισμένος σε δύο τμήματα εξαιτίας ενός υδροηλεκτρικού εργοστασίου της ΔΕΗ. Αυτό σημαίνει ότι τα ψάρια δεν κινούνται ελεύθερα ανάμεσα στα δύο τμήματα. Στον άνω ρου του ποταμού βρίσκεται το ενδιαίτημα της Salmo lurosensis, που ζει μόνο εκεί και πουθενά αλλού στον κόσμο. Το είδος αυτό κρύβεται, τρέφεται και αναπαράγεται κάτω από τις ρίζες των δένδρων που βρίσκονται δίπλα στο νερό. Επομένως, αυτή τη στιγμή καταστράφηκε το καταφύγιό του και επιπλέον επειδή δεν υπάρχει σκίαση από τα δένδρα στο ποτάμι, η θερμοκρασία του νερού αυξάνεται και αυτό αποτελεί κίνδυνο για την επιβίωση του είδους. Επίσης, αυτή είναι η περίοδος αναπαραγωγής της πέστροφας: σαρώνοντας τον πυθμένα με μηχανήματα, κατάστρεψαν όλα τα αυγά, τον γόνο, αλλά και όλη την κοινότητα των ειδών με τα οποία τρέφεται η πέστροφα. Είναι το χειρότερο που μπορείς να κάνεις σε ένα είδος που ζει μόλις σε 30 χλμ. ποταμού και πουθενά αλλού».

Η Περιφέρεια Ηπείρου και η «έκτακτη ανάγκη»

Παρά τα προαναφερθέντα, η Περιφέρεια Ηπείρου υποστηρίζει από την πλευρά της ότι όλα αυτά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η δήλωση του περιφερειάρχη, Αλέξανδρου Καχριμάνη, ήταν η εξής:

«Οι επεμβάσεις έγιναν χωρίς άδεια γιατί η περιοχή έχει κηρυχθεί σε έκτακτη ανάγκη. Απομακρύναμε τα πεσμένα δένδρα από τις όχθες. Αν δεν το κάναμε τώρα, θα πνίγονταν μετά τα χωριά της περιοχής. Νερό δεν είχε το ποτάμι λόγω ανομβρίας. Το μόνο που για μένα έγινε λάθος είναι ότι υπάρχουν πολλά ιχθυοτροφεία που παίρνουν νερό από το ποτάμι. Δεν έχουν άδεια, κοιτάμε να βρούμε μια λύση, γιατί σεβόμαστε το ψωμί που τρώει ο κόσμος. Όταν λυθεί το θέμα με τα ιχθυοτροφεία, θα μπορέσουμε να κάνουμε μια μελέτη για το Λούρο».

Τέλος, ερωτώμενος σχετικά με το εάν συνυπολογίστηκε η ενδημική πέστροφα κατά τον προσδιορισμό των εργασιών, ο κ. Καχριμάνης αρνήθηκε, απαντώντας: «Ζήτησα να μου δώσουν πέστροφες να βάλουμε στα ποτάμια. Εμείς τις προστατεύουμε και όχι ο ΟΦΥΠΕΚΑ, που δεν είχε αρμοδιότητα να επέμβει».

Μέχρι ώρας, η Περιφέρεια έχει αναθέσει απευθείας τέσσερις συμβάσεις για παρεμβάσεις στο Λούρο και όλες με το ίδιο αιτιολογικό.