Του Δρ. Χρήστου Καραγιάννη,
Συμπεριφοριολόγου Κτηνίατρου, MSc, Diplomate ECAWBM(BM), Ελληνικό Ινστιτούτο Συμπεριφοράς & Εκπαίδευσης Σκύλου & Γάτας, Αθήνα*
Ο ερχομός ενός κουταβιού στο σπίτι είναι για κάθε οικογένεια μια χαρούμενη περίσταση, ταυτόχρονα όμως μπορεί να γίνει απαιτητική, δύσκολη και στρεσογόνα τόσο για τον νεοεισερχόμενο σκύλο όσο και για τα μέλη του σπιτιού, ανθρώπους και άλλα ζώα.
Ο βαθμός της δυσκολίας των ανθρώπων να συμβιώσουν με το κουτάβι που μόλις απόκτησαν και το μέγεθος του προβλήματος περιγράφεται από το γεγονός πως το πιο συχνό αίτιο ευθανασίας για σκύλους νεότερους του έτους είναι η συμπεριφορά των σκύλων, τα προβλήματα συμπεριφοράς τους, (Salman et al. 2000), στοιχείο το οποίο στην Ελλάδα ίσως να μεταφράζεται ως το πιο συχνό αίτιο εγκατάλειψης για σκύλους της ίδιας ηλικίας.
Ο πιο αποτελεσματικός και εύκολος τρόπος για να προσαρμοστεί ομαλά ο σκύλος στο σπίτι και να μειωθούν οι μελλοντικές δυσκολίες στη σχέση μεταξύ ανθρώπων-σκύλου είναι να παρθούν μέτρα αμέσως μόλις έρθει ο σκύλος στο σπίτι και οι κτηνίατροι είμαστε οι πρώτοι που καλούμαστε να καθοδηγήσουμε τους κηδεμόνες των σκύλων προς τις σωστές κατευθύνσεις.
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ
Ένα από τα πρωταρχικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν είναι η κατάλληλη διαμόρφωση του σπιτιού για τον ερχομό του κουταβιού, η διαμόρφωση ενός «ασφαλές καταφυγίου», ενός χώρου που μπορεί να είναι μια μαξιλάρα σε μια ήσυχη γωνιά του σπιτιού όπου το κουτάβι θα μπορεί να ξεκουραστεί και να κοιμηθεί, να νιώσει προστασία από τους ανθρώπους και τα άλλα ζώα του σπιτιού και να μπορεί με ασφάλεια να χρησιμοποιήσει το στόμα του σε αντικείμενα και παιχνίδια τα οποία προορίζονται γι’ αυτό.
Ταυτόχρονα, χρησιμοποιούμε στο μέρος αυτό φερομόνες ασφάλειας-κατευνασμού είτε σε μορφή σπρέι, όπου πρέπει να ψεκάζουμε 2-3 φορές/ημέρα είτε σε συσκευή πρίζας (Mills et al. 2015).
Παράλληλα, πρέπει να συμβουλεύσουμε τους κηδεμόνες του σκύλου πως πρέπει να αποφασιστεί ένα σημείο στο σπίτι το οποίο να προορίζεται για την τουαλέτα του κουταβιού το οποίο θα είναι σε ένα ήσυχο μέρος και στο οποίο όταν μένει μόνο του το κουτάβι στο σπίτι θα περιορίζεται με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να έχει πρόσβαση σχεδόν αποκλειστικά στο συγκεκριμένο σημείο τουαλέτας και όχι σε όλο το σπίτι.
Η εκμάθηση της τουαλέτας στο κουτάβι είναι καθαρά θέμα συνήθειας και για να μάθει το κουτάβι ένα συγκεκριμένο μέρος ως τουαλέτα το σημαντικότερο είναι να αποφευχθεί να γίνει η λάθος επιλογή, να επιλέξει δηλαδή ένα άλλο μέρος από το σημείο της επιλογής μας.
Τα πιο συχνά λάθη που γίνονται είναι να προσφέρεται στο κουτάβι πρόσβαση σε όλο το σπίτι, να τοποθετούνται υποσέντονα – πάνες σε σημεία τα οποία βολεύουν τους ανθρώπους και όχι απαραίτητα το κουτάβι με αποτέλεσμα το κουτάβι να βρίσκει μόνο του πιο βολικά μέρη και να αποφασίζει να χρησιμοποιήσει ως τουαλέτα μέρη μη αποδεκτά από τους ανθρώπους.
Γενικά, η χρήση υποσέντονου – πάνας για να μάθει ένα κουτάβι την τουαλέτα είναι αφενός ένας πρακτικός τρόπος, αφετέρου είναι χρονοβόρος, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους εκείνους που ως απώτερο σκοπό έχουν να μάθουν τον σκύλο τους να πηγαίνει τουαλέτα εκτός σπιτιού.
Αυτό συμβαίνει, γιατί όπως περιεγράφηκε και πιο πάνω η τουαλέτα είναι θέμα συνήθειας και αρκετοί σκύλοι που μαθαίνουν πως η τουαλέτα βρίσκεται μέσα στο σπίτι, στην πάνα, δυσκολεύονται να μάθουν πως η τουαλέτα τελικά βρίσκεται έξω από αυτό.
ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ
Αφού έρθει το κουτάβι στο σπίτι, το επόμενο μέτρο που πρέπει να ληφθεί είναι να αποφασιστούν οι κανόνες του σπιτιού από όλα τα μέλη της οικογένειας, π.χ. αν θα ανεβαίνει ο σκύλος στον καναπέ, που θα κοιμάται, αν θα έχει πρόσβαση σε όλα τα δωμάτια κτλ.
Μέχρι πρόσφατα πολύς κόσμος πίστευε πως αυτοί οι κανόνες βασίζονται στην ιδέα πως ο άνθρωπος πρέπει να κυριαρχήσει πάνω στον σκύλο, να του αποδεικνύει πως αυτός είναι το αφεντικό και πως αν δεν το κάνει ελλοχεύει ο κίνδυνος ο σκύλος να κυριαρχήσει τον άνθρωπο μέσω της ατίθασης ή επιθετικής συμπεριφοράς.
Πλέον, γνωρίζοντας πως ο σκύλος δεν έχει καμία πρόθεση να κυριαρχήσει τον άνθρωπο, ούτε και την ικανότητα να σκεφτεί με τον συγκεκριμένο τρόπο, μόνο τα πρωτεύοντα γνωρίζουμε πως έχουν την ικανότητα αυτή, εστιάζουμε στην ουσία του θέματος που δεν είναι οι κανόνες per se, αλλά η συνέπεια στην τήρηση τους.
Σε αυτή τη συνέπεια πρέπει να εστιάσουμε ως κτηνίατροι στις συμβουλές που θα δώσουμε κατά τη διάρκεια των πρώτων εμβολιασμών του κουταβιού.
Και στο σημείο αυτό θα μας ρωτήσουν πολλοί κηδεμόνες πως θα εφαρμοστούν πρακτικά οι παραπάνω κανόνες, πως θα εκπαιδεύσουν το κουτάβι τους τι είναι σωστό να κάνει και τι όχι.
Συνήθως, θα μάς ρωτήσουν με ποιον τρόπο να τιμωρήσουν τον σκύλο τους αποτελεσματικά έτσι ώστε να καταλάβει πως αυτό που κάνει δεν είναι αποδεκτό.
ΜΗΝ ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΤΙΜΩΡΙΑ
Δυστυχώς, το να καταλάβει ένα κουτάβι τι να αποφύγει είναι ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτητικό, γι’ αυτό πάντα συμβουλεύουμε πως η έμφαση πρέπει να δίνεται στο να καθοδηγήσουμε το κουτάβι να υιοθετήσει τη σωστή συμπεριφορά και όχι να εστιάζουμε στην τιμωρία του.
Για παράδειγμα, όταν το κουτάβι ανεβαίνει στον καναπέ, ναι, να το κατεβάζουμε αν δε θέλουμε να μάθει να ανεβαίνει στον καναπέ, χωρίς φωνές και ιδανικά χωρίς να του μιλάμε, αλλά ταυτόχρονα να δημιουργήσουμε στο πάτωμα, δίπλα στον καναπέ, ένα σημείο που ο σκύλος να χαίρεται να πηγαίνει, π.χ. ένα μαξιλάρι με φαγητό και παιχνίδια.
Έτσι, ώστε να μάθει πως όταν βρίσκεται στο πάτωμα, και όχι πάνω στον καναπέ, θα συμβούν ευχάριστα γεγονότα, όπως να φάει και να παίξει.
Το ίδιο οφείλουμε να συμβουλεύσουμε και όσον αφορά τους ανθρώπους, τα άλλα ζώα καθώς και τα διάφορα ερεθίσματα που θέλουμε να μάθει ο σκύλος κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Πρέπει να αποφεύγεται να μαλώνουν τον σκύλο κάθε φορά που υιοθετεί μια μη-αποδεκτή συμπεριφορά, π.χ. όταν γαυγίζει προς άλλους ανθρώπους, αλλά θέλουμε κάθε φορά που ο σκύλος δει άλλους ανθρώπους και είναι ήρεμος να τον επιβραβεύουμε.
ΤΑ ΠΙΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΑ ΛΑΘΗ
Τα συνήθη λάθη που γίνονται στο σημείο αυτό είναι:
1) Ο σκύλος να έρχεται σε επαφή με πολύ έντονα και πολλά ερεθίσματα τα οποία δε μπορεί να διαχειριστεί με αποτέλεσμα τελικά να τον φοβίζουν αντί να τα εκλαμβάνει ως κάτι θετικό, π.χ. βόλτα στο εμπορικό κέντρο μια πολυσύχναστη μέρα.
2) Ο σκύλος δεν έρχεται σε επαφή με κανένα ερέθισμα μέχρι να ολοκληρώσει το εμβολιακό του πρόγραμμα με αποτέλεσμα όταν πλέον έρθει η ώρα να βγει από το σπίτι και να έρθει σε επαφή με άλλους ανθρώπους και ζώα έχει περάσει η ηλικία που δέχεται το καινούργιο ως κάτι θετικό, όπως κάνουν όλα τα μωρά, με αποτέλεσμα να είναι επιφυλακτικός έως και φοβισμένος πολλές φορές απέναντι τους. Ιδανικά από τις πρώτες μέρες της ζωής του κουταβιού στο σπίτι είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα για την κοινωνικοποίηση του με ανθρώπους και άλλα ζώα, καθώς και για την εξοικείωση του με ερεθίσματα όπως το πλύσιμο, το αυτοκίνητο, οι ήχοι της πόλης κ.τ.λ. Εδώ οφείλουμε να λάβουμε υπόψιν μας τόσο την ασφάλεια του κουταβιού λόγω της μη ολοκλήρωσης του εμβολιακού του προγράμματος όσο και την ανάγκη του κουταβιού για κοινωνικοποίηση στη συγκεκριμένη κρίσιμη ηλικία.
Συμβουλεύουμε να δέχεται επισκέψεις ο σκύλος στο σπίτι που μένει, καθώς και να βγαίνει περιορισμένα από το σπίτι εφόσον πληρούνται οι παρακάτω προϋποθέσεις:
1) να υπάρχει μητρική ανοσία.
2) να έχει διανυθεί μια βδομάδα μετά τον πρώτο εμβολιασμό ο οποίος να έχει πραγματοποιηθεί μεταξύ 14ης-16ης εβδομάδας και όχι νωρίτερα
3) πάντα με λουρί, στην άσφαλτο και στο πεζοδρόμιο, έστω και μόνο μπροστά από το σπίτι, μακριά από ανεμβολίαστους σκύλους και ποτέ στο χώμα όπου o μεγάλος κίνδυνος είναι ο ιός της παρβοεντερίτιδας που μπορεί να επιβιώσει στο περιβάλλον για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους.
Εκτός όμως από τα εφόδια ζωής που αναφέρθηκαν παραπάνω, που θα βοηθήσουν τον σκύλο να συμβιώσει αρμονικά με τους κηδεμόνες του, πολλοί κηδεμόνες θέλουν να εκπαιδεύσουν το κουτάβι τους να μάθει να ακολουθεί συγκριμένες εντολές, π.χ. να κάτσει κάτω, να περιμένει κ.τ.λ.
Ως κτηνίατροι δε μπορούμε να αφιερώσουμε χρόνο για την εκπαίδευση του κουταβιού, μπορούμε, όμως, να γνωρίζουμε τις βασικές αρχές της εκπαίδευσης έτσι ώστε να δώσουμε στους πελάτες μας τις κατάλληλες γνώσεις για να επιλέξουν σωστά, οι ίδιοι έναν εκπαιδευτή σκύλων.
ΔΕΝ ΟΦΕΛΕΙ Η «ΚΥΡΙΑΡΧΙΚΟΤΗΤΑ»
Τους προτείνουμε να αποφύγουν θεωρίες όπως η «κυριαρχικότητα», το να γίνει ο άνθρωπος αφεντικό του σκύλου του κ.τ.λ.
Το πρόβλημα εδώ δεν είναι θεωρητικό, το ότι δεν ισχύουν δηλαδή οι θεωρίες αυτές, αλλά καθαρά πρακτικό, διότι οι θεωρίες αυτές συσχετίζονται με τη χρήση βίας προς στον σκύλο και τη διακύβευση της ευζωίας του, την επιδείνωση της συμπεριφοράς και τελικά τη ρήξη της σχέσης ανθρώπου – σκύλου (Blackwell et al. 2008).
Ταυτόχρονα, να αποτρέπονται από το απότομο τράβηγμα του λουριού, ή «διόρθωση» όπως συχνά ονομάζεται, και τη χρήση πνιχτών και άλλων εργαλείων όπως ηλεκτρικά κολάρα.
Τα περισσότερα από αυτά, εκτός του ότι είναι παράνομη η χρήση τους (Νόμος 4039/2012, Άρθρο 16, Παράγραφος α΄), είναι ενάντια στην ευζωία των ζώων και μόνο να χαλάσουν μπορούν τη σχέση ανθρώπου-σκύλου.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΩΝ
Τους συστήνουμε να διαλέξουν εκπαιδευτές που χρησιμοποιούν φαγητό και παιχνίδια για την επιβράβευση του σκύλου και εστιάζουν στο να διδάξουν στον σκύλο την επιθυμητή συμπεριφορά.
Αν ο σκύλος εκδηλώνει μια πιο πολύπλοκη συμπεριφορά, π.χ. επιθετική συμπεριφορά, προβλήματα αποχωρισμού, τότε θα πρέπει να παραπέμψουμε σε κάποιον που ασχολείται με τη συμπεριφορά των σκύλων και όχι μόνο με την εκπαίδευση τους.
Όπως γίνεται κατανοητό, κατά τη διάρκεια των πρώτων εμβολιασμών, ταυτόχρονα με τις συμβουλές για τη σωματική υγεία του σκύλου μπορούμε να δώσουμε και πολύ χρήσιμες συμβουλές και για τη συναισθηματική υγεία του και τη συμπεριφορά του, οι οποίες μπορούν να φανούν καθοριστικές για το αν θα μείνει ένας σκύλος στο σπίτι ή όχι.
Είμαστε οι πρώτοι που θα απευθυνθεί ένας κηδεμόνας είτε έχει πρόβλημα με τον σκύλο του είτε γιατί θέλει προληπτικά να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να μην έχει πρόβλημα στο μέλλον, γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να παράσχουμε τις πρώτες κατευθυντήριες κατευθύνσεις έτσι ώστε, είτε παραπέμψουμε τον σκύλο είτε όχι, να δοθεί η σωστή λύση για την προάσπιση της σχέσης ανθρώπου -σκύλου και την ομαλή συμβίωση τους.
*Το κείμενο αυτό είναι η ενδιαφέρουσα εισήγηση του κ. Καραγιάννη στο πλαίσιο των εργασιών του 11ου Forum Κτηνιατρικής Ζώων Συντροφιάς που οργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη απ’ την Ελληνική Εταιρεία Κτηνιατρικής των Ζώων Συντροφιάς.
