Η πανδημία του Covid-19 έφερε τα πάνω-κάτω αναστατώνοντας ολόκληρο τον πλανήτη. Αναμενόμενο ήταν μετά από κάτι τέτοιο οι επιστημονικές έρευνες να εστιάσουν στο σενάριο άλλες ζωονόσοι, μεταδιδόμενες από το ένα είδος στο άλλο, να καταλήξουν ξανά στον άνθρωπο.
Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature εστίασε στις νυχτερίδες, οι οποίες είναι και οι φορείς του ιού που συγγενεύει περισσότερο με τον SARS-CoV-2 και διαπίστωσε πως ο κίνδυνος της μεταφοράς ζωονόσων στον άνθρωπο ολοένα κι αυξάνεται. Εντούτοις, για να αποφύγουμε και την περιττή κινδυνολογία, δεν έχουμε βρεθεί προ τετελεσμένων γεγονότων. Τουλάχιστον όχι ακόμα. Αυτό σημαίνει ότι η ρύθμιση, βασισμένη σε τεκμηριωμένες επιστημονικές έρευνες, της ανθρώπινης δραστηριότητας μπορεί να ανατρέψει τα όσα φαίνεται να έρχονται.
Πολλές ήταν οι θεωρίες που αναπτύχθηκαν επιχειρώντας να εξηγήσουν την εξάπλωση του κορωνοϊού στον άνθρωπο. Σύμφωνα με την επικρατέστερη ο Covid-19 φαίνεται πως ξεκίνησε από τις νυχτερίδες, από τις οποίες μεταδόθηκε σε κάποιο άλλο είδος που λειτούργησε ως “γέφυρα”, κι έπειτα σε εμάς. Αυτός είναι και ο λόγος που οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στην περίπτωση του ιού Hedra, ο οποίος ξεκινά κι αυτός από τις νυχτερίδες και προσβάλλει τα άλογα, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις τον έχουν μεταδώσει στον άνθρωπο.
Συγκεκριμένα, ο αριθμός των ανθρώπων που είναι γνωστό ότι προσβλήθηκαν από τον ιό Hedra ανέρχεται στους επτά, τέσσερις εκ των οποίων έχασαν τη ζωή τους. Πάνω απ’ τους μισούς δηλαδή, αν και το δείγμα είναι τόσο μικρό που το ότι η θνησιμότητα ξεπερνά το 50% πρόκειται για απλή παρατήρηση έως ότου διερευνηθεί και προκύψουν εμπεριστατωμένα επιστημονικά συμπεράσματα.
Οι επιστήμονες μελέτησαν τα περιστατικά εξάπλωσης του ιού από φρουτονυχτερίδες στην περιοχή της υποτροπικής ανατολικής Αυστραλίας, τα οποία και έχουν αυξηθεί από το 2006 και έπειτα. Βάσει των ανακαλύψεων των επιστημόνων, η αύξηση αυτή αποδίδεται στην απώλεια των βιοτόπων των ιπτάμενων θηλαστικών, σε συνδυασμό με την έλλειψη τροφής εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. Τροφή για τις αυστραλιανές φρουτονυχτερίδες αποτελεί το νέκταρ των ευκαλύπτων. Όμως η αύξηση των θερμοκρασιών στον Ειρηνικό Ωκεανό εξαιτίας του φαινομένου Ελ Νίνιο οδηγεί στην άνθιση λιγότερων δέντρων, με αποτέλεσμα οι νυχτερίδες να σχηματίζουν μικρότερες φωλιές και να καταναλώνουν τροφή κατώτερης ποιότητας, γεγονός που τις αποδυναμώνει και συνδέεται πιθανώς με την έκκριση περισσότερων παθογόνων.
Καθοριστικός ο ρόλος των βιοτόπων
Πριν από 20 χρόνια, η εξάπλωση ζωονόσων στον άνθρωπο αποτελούσε σπάνιο φαινόμενο, ενώ τα προβλήματα έλλειψης τροφίμων διαρκούσαν για συντομότερα χρονικά διαστήματα. Ο λόγος που αυτό άλλαξε είναι η ανθρωπογενής δραστηριότητα, αφού από το 1996 κι έπειτα οι άνθρωποι έχουν αποψιλώσει το ένα τρίτο των περιοχών όπου διαχειμάζουν οι νυχτερίδες. Πλέον εκείνες, αντί να αναζητούν νέκταρ, περνούν μεγάλα διαστήματα σε φωλιές που βρίσκονται κοντά σε ανθρώπινους πληθυσμούς. Σ’ αυτές εκτίθενται και τα άλογα που ζουν και τρέφονται στις φάρμες, κι έτσι προσβάλλονται κι αυτά από τον ιό Hedra.
Οι νυχτερίδες, πέραν του ότι αποτελούν τα μοναδικά ιπτάμενα θηλαστικά στον πλανήτη, αποτελούν επίσης και τους σημαντικότερους φορείς ζωονόσων. Προγενέστερο επιστημονικό άρθρο του 2022 είχε διαπιστώσει ότι τα ζώα εκδιώκονται από τους βιοτόπους τους συνεπεία της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, κι αυτή δεν είναι η μόνη επίπτωση του φαινομένου. Η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση του πλανήτη αναμένεται να διπλασιάσουν τον αριθμό των πρώτων επαφών μεταξύ διαφορετικών ειδών θηλαστικών, επομένως και το ενδεχόμενο εξάπλωσης νόσων. Η μελέτη αυτή είχε υπολογίσει, μάλιστα, ότι το 90% αυτών των πρώτων επαφών -που θα μπορούσε να διαδραματιστεί σε τροπικές, ορεινές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής- συνδέεται με νυχτερίδες, επειδή αυτές διανύουν μεγάλες αποστάσεις και αλληλεπιδρούν με ένα πλήθος διαφορετικών ειδών.
Είμαστε προ τετελεσμένων γεγονότων;
Ενώ το απαντήσαμε νωρίτερα, αναφέροντας ότι όχι, δεν είμαστε προ τετελεσμένων γεγονότων, αυτό δε σημαίνει ότι η λήψη μέτρων και η αποτελεσματικότητά τους πρόκεινται για εύκολα ή ανώδυνα ζητήματα. Όμως, για να λέμε και τα πράγματα με τ’ όνομά τους, μια μικρή αλλαγή σ’ αυτό το στάδιο ίσως να μην είναι αρκετή. Κι ενώ η ραγδαία αλλαγή φαίνεται πως θα είναι, αυτή δεν είναι εύκολο να γίνει. Το αιδιόδοξο της υπόθεσης είναι ότι, βάσει της πρόσφατης έρευνας, οι επιπτώσεις της απώλειας των βιοτόπων είναι αναστρέψιμες. Η έρευνα της Αυστραλίας διαπίστωσε ότι όταν οι ευκάλυπτοι άνθισαν ξανά, οι νυχτερίδες επέστρεψαν άμεσα. Η αποκατάσταση των βιότοπων των νυχτερίδων, ασχέτως της προέλευσης του Covid-19, ίσως συνιστά το «κλειδί» για την αποτροπή μιας επόμενης πανδημίας.
Το pet-in.gr υπενθυμίζει κι επισημαίνει τη βαρύνουσα σημασία της ιδέας της ενιαίας υγείας, σύμφωνα με την οποία ζώα, άνθρωπος και περιβάλλον αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοεξαρτώνται. Κι αυτό είναι σημαντικό να το θυμόμαστε και να το διαδίδουμε διότι, ακόμη κι αν δεν νοιάζονται όλοι για την υγεία των ζώων ή/και του περιβάλλοντος, είναι σημαντικό να καταστεί κατανοητό ότι η υγεία του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δική τους. Η υγεία αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο. Οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση είναι ελλιπής και αγνοεί τις τεκμηριωμένες διαπιστώσεις αναγνωρισμένων επιστημόνων.
