Ακούστε το άρθρο στο Spotify:

Οι γάτες είναι ήμι-εξημερωμένες 

Το 2014, μια ομάδα ερευνητών στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σαίντ Λιούις κατέληξε σε πειστικές αποδείξεις σχετικά με το ότι οι γάτες είναι μόνο ημι-εξημερωμένες, εν συγκρίσει με τους σκύλους. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η σχέση συντροφικότητας μεταξύ σκύλου και ανθρώπου ξεκίνησε πριν από περίπου 30.000 χρόνια. Συγκριτικά με αυτή τη μακρά περίοδο, οι γάτες φαντάζουν ως ξένες που μόλις τώρα χτύπησαν την πόρτα για να μας πουν ένα “γεια”. 

Τα 9.000 χρόνια αποτελούν σαφώς λιγότερο χρόνο σε σύγκριση με το χρονικό διάστημα των 30.000 ετών, μόλις το ένα τρίτο, κατά προσέγγιση. Μολονότι οι γάτες χωρίστηκαν από τους άγριους προγόνους τους πριν απο 9.000 χρόνια, εξακολουθούν να αναπαράγονται με άγριες γάτες. Συνεπώς, εκ φύσεως, τα γονίδια που αντιστέκονται στην εξημέρωση εξακολουθούν να υπάρχουν σε αυτές. Αυτό, ωστόσο, δε σημαίνει ότι οι οικόσιτες και οι άγριες γάτες είναι ίδιες. 

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, σε αντίθεση με τις άγριες γάτες, οι οικόσιτες γάτες διαθέτουν συγκεκριμένα γονίδια που σχετίζονται με τη μνήμη και την αναζήτηση επιβράβευσης, τα οποία τους επιτρέπουν να έχουν έναν ιδιαίτερο δεσμό με τους ανθρώπους. Τα σκυλιά ήταν ζώα που ζούσαν σε αγέλες, ενώ οι γάτες ήταν πάντοτε μοναχικές. Αυτός θα μπορούσε να είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο οι γάτες δε μπορούν να συναναστραφούν με τους ανθρώπους τόσο θερμά και έντονα όσο οι σκύλοι.

Η ιστορία της εξημέρωσης της γάτας

Σύμφωνα με μία μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2007 στο περιοδικό Science, το οποίο εκδίδεται απο την Αμερικανική Ένωση για την Προαγωγή της Επιστήμης (AAAS, American Association for the Advancement of Science), οι γάτες εξημερώθηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία στην Εγγύς Ανατολή, ως μέρος της γεωργικής ανάπτυξης στην Εύφορη Ημισέληνο (περιοχή σε σχήμα ημισέληνου στη Μέση Ανατολή). Οι άνθρωποι ξεκίνησαν τη γεωργία για πρώτη φορά στην Εύφορη Ημισέληνο μόλις πριν από 11.000 χρόνια.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι γάτες εξημερώθηκαν από αγρότες, στην προσπάθειά τους να προστατεύσουν τα αποθηκευμένα σιτηρά τους από τα τρωκτικά. Η αποθήκευση σιτηρών ήταν αναγκαία, ως αποτέλεσμα της παραγωγής πλεονάσματος τροφίμων απο τη γεωργία και την καλλιέργεια. Οι γάτες διατηρούσαν τις αποθήκες σιτηρών ασφαλείς από τα τρωκτικά, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη γεωργική ιστορία του ανθρώπου, η οποία και μας οδήγησε στον πολιτισμό όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. 

Η πρώτη απόδειξη της σχέσης μεταξύ γάτας και ανθρώπου συλλέχθηκε από ορισμένες αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κύπρο. Τα περισσότερα από τα εξημερωμένα είδη ζώων παρουσιάζουν ένα κοινό χαρακτηριστικό νεοτενίας, το οποίο αναφέρεται στην τάση τους να διατηρούν μια παιδική συμπεριφορά ακόμη και στην ενήλικη ζωή, σε διάφορους βαθμούς. 

Η νεοτενία, στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για μία γενετική αλλαγή που οφείλεται στην έλλειψη ανταγωνισμού, ως αποτέλεσμα της ευκολίας απόκτησης τροφής στα εξημερωμένα ζώα. Αυτό παρατηρείται, επίσης, σε περιπτώσεις στις οποίες οι άνθρωποι επιδίδονται στην επιλεκτική εκτροφή οικόσιτων ζώων, κρίνοντας ως “ευνοϊκά” χαρακτηριστικά την υπακοή, τη χαμηλή επιθετικότητα και τα χαριτωμένα, παρόμοια με τα παιδικά, χαρακτηριστικά. Οι γάτες αποτελούν εξαίρεση σε αυτό, ενώ οι σκύλοι, αντίθετα, παρουσιάζουν έντονα νεοτενικά χαρακτηριστικά.

Το Felis Silvestris πρόκειται για το άγριο είδος από το οποίο εξελίχθηκαν οι οικόσιτες γάτες (Felis Silvestris Catus). Το εν λόγω είδος διακρίνεται σε πέντε υποείδη: 

• Felis Silvestris Bieti: Η κινεζική γάτα της ερήμου 
• Felis Silvestris Ornata: Η άγρια γάτα της Κεντρικής Ασίας 
• Felis Silvestris Silvestris: Η ευρωπαϊκή άγρια γάτα 
• Felis Silvestris Cafra: Η άγρια γάτα της Νότιας Αφρικής 
• Felis Silvestris Libyca: Η άγρια γάτα της Βόρειας Αφρικής / Εγγύς Ανατολής 

Στο γονιδίωμα των γατών παρατηρείται πάντοτε μία ανάμειξη γονιδίων κατοικίδιων γατών, οικόσιτων αγριόγατων και άγριων γατών. Εντούτοις, η οικόσιτη γάτα, Felis Silvestris Catus, εξελίχθηκε από το υποείδος Felis Silvestris Libyca. Εν αντιθέσει με τις κυριαρχούσες αντιλήψεις, πολλές άγριες γάτες είναι υπάκουες και εξημερώνονται εύκολα. 

Ακολουθεί μια αναφορά του Ρέι Σμίθερς, ενός νοτιοαφρικανού επιστήμονα, σχετικά με τις εξημερωμένες αγριόγατες που συνάντησε στη Ζιμπάμπουε:

«Oι συγκεκριμένες γάτες δεν κάνουν ποτέ τίποτα κατά το ήμισυ. Για παράδειγμα, όταν μια τέτοια γάτα επιστρέφει στο σπίτι μετά τη μέρα της έξω, τείνει να γίνεται πολύ στοργική. Όταν συμβαίνει αυτό, αναγκάζεσαι να αφήσεις την ασχολία σου στην άκρη, γιατί η γάτα θα περπατήσει πάνω στο χαρτί στο οποίο γράφεις, θα τρίψει το σώμα της στα χέρια ή στο πρόσωπό σου ή θα πηδήξει στον ώμο σου και θα καθίσει ανάμεσα στο πρόσωπό σου και το βιβλίο που διαβάζεις, θα κυλήσει πάνω του, γουργουρίζοντας και τεντώνοντας το σώμα της, μερικές φορές μπορεί ακόμα και να πέσει απο τον ενθουσιασμό της και, γενικά, μία εξημερωμένη αγριόγατα απαιτεί την αμέριστη προσοχή σου».

Γάτα: Η ετυμολογία

Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι ο όρος “γάτα” (Cat) προήλθε είτε από τη Βόρεια Αφρική, είτε τη Δυτική Ασία. Παρακάτω, παρατίθενται ονομασίες που χρησιμοποιούνται σε διάφορες γλώσσες για τις γάτες:

• English: Cat
• French: Chat
• German: Katze
• Spanish: Gato
• Latin: Cattus
• Arabic: Quttah

Όλες οι παραπάνω λέξεις προήλθαν από τη Νουβική λέξη “Kadiz” που σημαίνει “γάτα”. Η “Θεά Γάτα” της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας, η Μπαστέτ, η οποία ονομαζόταν επίσης Παστ (Pasht) αποτέλεσε έμπνευση για τις λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα σε πολλές γλώσσες για τη γάτα. Από αυτή τη λέξη εξελίχθηκαν οι αγγλικές λέξεις puss και pussy. Επίσης, οι Ρουμάνοι απέκτησαν τη λέξη που χρησιμοποιούν για τη γάτα, pisicca, από το Pasht.

Οι γάτες στην αρχαία Αίγυπτο

Η παλαιότερη απεικόνιση μιας γάτας εντός οικίας βρέθηκε στην Αίγυπτο και χρονολογείται πίσω στο 1950 π.Χ. Η συγκεκριμένη εικόνα βρέθηκε στον τάφο του Baqet III στο Μπενί Χασάν, ο οποίος ήταν αρχαίος Αιγύπτιος αξιωματούχος και Μεγάλος Αρχηγός (Great Chief) του 16ου νομού της Άνω Αιγύπτου κατά τη διάρκεια της 11ης Δυναστείας τον 21ο αιώνα π.Χ., και πρόκειται για την απεικόνιση μιας γάτας που επιτίθεται σε έναν αρουραίο. Από το 1450 π.Χ. και έπειτα, η παρουσία γατών εντός οικιών της Αιγύπτου έγινε αρκετά κοινή, ενώ παράλληλα άρχισαν να γεμίζουν τις τοιχογραφίες του Θηβαϊκού τύμβου (Theban tomb) στην αρχαία Αιγυπτιακή πόλη Νιούτ.

Οι Αιγύπτιοι είναι γνωστό ότι έχουν μεγάλη αγάπη για διάφορα είδη ζώων συντροφιάς. Ο “Θεός του Ήλιου” των Αιγυπτίων, ο Ρα, συχνά απεικονιζόταν να αποκτά τη μορφή γάτας όταν πολεμούσε τον εχθρό του, το “Φίδι του Σκότους”, τον Απόφι ή Απέπ. Μεταγενέστερα, οι γάτες συσχετίστηκαν με τη θηλυκή αιγυπτιακή θεότητα (οι Έλληνες την ταύτιζαν με τη θεά Αφροδίτη) και συμβολική μητέρα των Φαραώ, την Αθώρ (Hathōr). Καθώς περνούσε ο καιρός, η σύνδεση των γατών μεταβλήθηκε ξανά και μεταφέρθηκε με μια άλλη θεά, τη θεά Μπαστέτ, μεταξύ 945 και 715 π.Χ. Υπήρχαν, επίσης, εκτροφεία και χώροι φροντίδας γατών που συνδέονταν με τους ναούς της Μπαστέτ, καθώς και γατοφύλακες που φρόντιζαν τις γάτες ως επάγγελμα. Οι γάτες αγαπήθηκαν πολύ ως κατοικίδια στα σπίτια της Αιγύπτου και όταν μια γάτα πέθαινε, όλα τα μέλη της οικογένειας θρηνούσαν, ορισμένες φορές ακόμα και ξυρίζοντας τα φρύδια τους.

Στα κοιμητήρια των γατών, άφηναν χάλκινα αγάλματα γατών για να δείξουν την αγάπη και τον σεβασμό τους προς αυτές. Ωστόσο, παρά τη μεγάλη αγάπη τους για αυτές, οι Αιγύπτιοι θυσίαζαν γάτες στους ναούς αυτούς και τις πρόσφεραν στη θεά Μπαστέτ σε μουμιοποιημένη μορφή. 

Οι γάτες ως μέρος άλλων πολιτισμών

Ο πολιτισμός των Χαραπών στην κοιλάδα του Ινδού είχε αστικές γάτες. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αρχικά έδειχναν μεγαλύτερη προτίμηση στα κουνάβια και τις νυφίτσες, γιατί έδιωχναν ή σκότωναν τρωκτικά. Μόλις το 400 μ.Χ. οι Ρωμαίοι άρχισαν να δέχονται τις γάτες ως μέρος της οικιακής τους ζωής. Στην Κίνα οι γάτες θεωρείται ότι έφτασαν μετά το 200 π.Χ., αν και μία μελέτη του CNRS που δημοσιεύθηκε στο PLOS ONE τον Ιανουάριο του 2016, παρέχει ορισμένες αποδείξεις σχετικά με το ότι οι γάτες ίσως έφτασαν στην Κίνα και εξημερώθηκαν νωρίτερα απο το 3.000 π.Χ.. Μέχρι το 1000 μ.Χ., εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη και την υπόλοιπη Ασία. Οι σύγχρονες ράτσες γατών ανακαλύφθηκε ότι έχουν εξελιχθεί πολύ πρόσφατα, η τουρκική Angora το 1800 και 22 από τις 38 κύριες ράτσες μόλις τα τελευταία 100 χρόνια.

Γάτες και Χριστιανισμός

Ο Τζέιμς Σέρπελ,  καθηγητής Ηθικής και Ευημερίας των Ζώων στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια των Η.Π.Α., μελέτησε την αλλαγή της στάσης των ανθρώπων απέναντι στις γάτες κατά την έναρξη του Χριστιανισμού, καταλήγοντας σε ορισμένες αρκετά ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. 

Η παγανιστική θρησκεία αντιμετώπιζε τις γάτες ως σύμβολα της σεξουαλικότητας, της γονιμότητας και της μητρότητας. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο Χριστιανισμός άρχισε να αντιμετωπίζει τις γάτες ως δαίμονες και μάγισσες. Όταν οι λατρείες της γονιμότητας καταργήθηκαν, οι γάτες εκδιώχθηκαν από το σφαίρα των θείων, κι έτσι οι γάτες έγιναν το σύμβολο της αρχετυπικής μάγισσας που αλλάζει μορφές.

Οι μαύρες γάτες μισούνταν ιδιαίτερα και τις θανάτωναν πετώντας τες στις φωτιές που είχαν στηθεί για να κάψουν μάγισσες. Ο Σέρπελ μας υπενθυμίζει ότι αυτό μπορεί, επίσης, να εκληφθεί ως μια μισογυνιστική αφήγηση που αισθάνθηκε απειλή από τη γυναικεία σεξουαλικότητα.

Οι γάτες στη σύγχρονη κοινωνία

Στατιστικά στοιχεία προερχόμενα απο πληθώρα μελετών, αποδεικνύουν ότι οι γάτες εξακολουθούν να είναι λιγότερο αρεστές στους ανθρώπους σε σχέση με τους σκύλους. Πολλοί άνθρωποι, σε πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς, εξακολουθούν να πιστεύουν σε προκαταλήψεις, όπως ότι η ξαφνική εμφάνιση μιας μαύρης γάτας αποτελεί προειδοποιητικό σημάδι κακοτυχίας. Απο την άλλη πλευρά, ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας εκτιμά την αγάπη και τη συντροφιά αυτών των αξιολάτρευτων πλασμάτων, και μάλιστα οι γάτες έχουν πλέον κατά περίπτωση ξεπεράσει σε αυτό το κομμάτι τους σκύλους, κατακτώντας την πρώτη θέση ως τα πιο δημοφιλή ζώα συντροφιάς σε ορισμένες χώρες ανά τον κόσμο (βάσει των διαθέσιμων στατιστικών δεδομένων μέχρι και τον Οκτώβριο του 2022).