Οι κτηνίατροι είναι στην πλειοψηφία τους εξοικειωμένοι με πελάτες που τους φέρνουν την πλέον βαριά άρρωστη γάτα τους μετά από παρατεταμένη εξέλιξη των κλινικών συμπτωμάτων ή πελάτες που ο σκύλος τους είναι άρρωστος, αλλά η ασθένεια συνέπεσε με την αγορά νέου αυτοκινήτου ή αλλαγές στο σπίτι, με αποτέλεσμα να μην έχουν την οικονομική δυνατότητα να “αντέξουν” τη χειρουργική επέμβαση. Το ίδιο ισχύει και για ιδιοκτήτες αλόγων ή άλλων ζώων.
Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να είναι από μόνες τους αγχωτικές για τους επαγγελματίες, να απαιτούν πολύ χρόνο και να είναι συναισθηματικά εξαντλητικές, πόσο μάλλον σε συνδυασμό με την έλλειψη κατάλληλης προετοιμασίας και σωστής νοοτροπίας.
Ο κτηνίατρος Δρ. Γκάρετ Τζ. Ράιερσον ανέφερε πως στην κτηνιατρική σχολή του είχε δοθεί η εξής συμβουλή: «Πρέπει να νοιάζεσαι (για τους πελάτες και τα ζώα τους), αλλά να μη νοιάζεσαι υπερβολικά». Ο ίδιος δήλωσε πως ποτέ δεν του άρεσε η συμβουλή αυτή. Στις 5 Ιανουαρίου 2023 στο συνέδριο της Αμερικανικής Κτηνιατρικής Ιατρικής Ένωσης (AVMA) “Veterinary Leadership Conference” που διεξήχθη στο Σικάγο των ΗΠΑ, ο Δρ. Γκάρετ και η Δρ. Κέιτι Τζ. Ρις, και οι δύο κτηνίατροι μικρών ζώων στο Μπόουζμαν της Μοντάνα, έκαναν την παρουσίαση “Compassionomics in Veterinary Medicine”, σε ελεύθερη μετάφραση “Συμπόνια και Οικονομικά στην Κτηνιατρική”.
Στα πλαίσια της παρουσίασής τους, οι κτηνίατροι πραγματοποίησαν εκτενή αναφορά στη συμπόνια και στο πώς αυτή σχετίζεται με την Κλινική Ιατρική, ενώ ανέφεραν επίσης διάφορες συμβουλές για τους κτηνιάτρους και τις ομάδες τους, ώστε να ασκούν την πρακτική τους πιο αποτελεσματικά και αποδοτικά. Οι δύο κτηνίατροι, μεταξύ άλλων, ανέφεραν ότι η συμπόνια δεν προκαλεί επαγγελματική εξουθένωση –κάτι που έχουν εκφράσει άλλοι συνάδελφοί τους κατά καιρούς– αλλά, αντιθέτως, μπορεί να αποτελέσει αντίδοτο στην ηθική δυσφορία και την κόπωση από την ενσυναίσθηση. Σημείωσαν, ακόμα, ότι ανεξαρτήτως με το πόσο απασχολημένο είναι ένα κτηνιατρείο, θα πρέπει πάντοτε να βρίσκεται χρόνος ο οποίος θα αφιερώνεται στη συζήτηση. Χρόνο κατά τον οποίο ο κτηνίατρος και η ομάδα του θα ακούν με προσοχή και θα ανταποκρίνονται στους πελάτες, διότι τα μακροπρόθεσμα οφέλη της εν λόγω πρακτικής τελικά αποδίδουν.
Επαγγελματικά όρια
Η Δρ. Ρις ασκεί το επάγγελμα εδώ και 24 χρόνια, ξεκινώντας με εξωτικά ζώα, συνεχίζοντας επικεντρώνοντας την προσοχή της στην εντατική θεραπεία, ενώ σήμερα ασχολείται αποκλειστικά με τα ζώα συντροφιάς. «Η συμπόνια είναι η μητρική μου γλώσσα», δήλωσε. Η ίδια όρισε τη συμπόνια ως τη συναισθηματική ανταπόκριση στον πόνο ή τη δυστυχία κάποιου άλλου, που περιλαμβάνει μια αυθεντική επιθυμία για παροχή βοήθειας.
Ο Δρ. Ράιερσον δήλωσε πως επαγγελματικά οι κτηνίατροι θέλουν να προσεγγίσουν την ενσυναίσθηση ως ένα αποδεκτό μέσο στη συναναστροφή τους με τους πελάτες, με τρόπο τέτοιο που να αποτρέπει την υπερβολική ταύτιση και την εσωτερίκευση των όσων συμβαίνουν στη ζωή τους.
«Δε θέλουμε να αγνοούμε τα συναισθηματικά σήματα και γενικώς τα συναισθήματα του πελάτη. Όμως θέλουμε να αντιλαμβανόμαστε και να κατανοούμε τα συναισθήματα του, ούτως ώστε να μπορούμε να προσαρμόσουμε την προσέγγισή μας και να προσαρμόσουμε αντίστοιχα και τη συμπόνια που παρέχουμε στις συνθήκες του εκάστοτε πελάτη, οι οποίες είναι μοναδικές».
Δρ. Γκάρετ Τζ. Ράιερσον, Κτηνίατρος
Ο ίδιος συνεχίζει: «Ουσιαστικά, ο στόχος δεν είναι να σταματήσουμε στο: “Ουάου, αυτό είναι πολύ άσχημο και λυπάμαι γι’ αυτό. Αντίθετα, θα πρέπει να ρωτάμε: “Πώς μπορώ να βοηθήσω; Τι μπορούμε να κάνουμε στη συνέχεια; Πώς μπορούμε να το κάνουμε καλύτερο ή πιο εύκολο για εσάς;”».
Το να κάνεις αυτό το βήμα προκειμένου να ανακουφίσεις τον πόνο κάποιου -να νιώθουν οι άνθρωποι ότι τους βλέπουν και τους ακούνε, ακόμη κι αν δεν διορθώνονται όλα- ενεργοποιεί μια εγκεφαλική οδό ανταμοιβής, καθιστώντας την εμπειρία ευχάριστη και για τις δύο πλευρές, τόσο για τον δότη, όσο και για τον παραλήπτη.
«Απλά να θυμάστε ότι δεν χρειάζεται να εσωτερικεύσετε τα συναισθήματα κάποιου άλλου για να είστε συμπονετικοί», δήλωσε η Δρ Ρις. «Το να είστε απλώς μάρτυρας και να μεταφέρετε στον πελάτη σας ότι δεν είναι μόνος του είναι μια πράξη πραγματικής και αυθεντικής συμπόνιας».
Μια δημοσίευση του 2018 στο Canadian Veterinary Journal προτείνει ότι η κόπωση της συμπόνιας πρόκειται για λανθασμένη ονομασία και θα πρέπει να αντικατασταθεί με τον όρο “κόπωση της ενσυναίσθησης”, ο οποίος είναι το σωρευτικό αποτέλεσμα της εσωτερίκευσης, ουσιαστικά της υπέρμετρης απορρόφησης, των επώδυνων συναισθημάτων των πελατών και της ανικανότητας ή απροθυμίας να δράσει ο κτηνίατρος ώστε να αντιμετωπίσει τον πόνο του πελάτη.
Κι έπειτα, υπάρχει και η ηθική δυσφορία, η οποία είναι η παραβίαση της επαγγελματικής ακεραιότητας και των επαγγελματικών υποχρεώσεων του ατόμου. Οι κτηνίατροι εκτίθενται συχνά σε ηθικά συγκρουσιακές καταστάσεις, οι οποίες προέρχονται από συγκρούσεις μεταξύ των αναγκών των πελατών, των αναγκών των ασθενών, των οικονομικών αναγκών, των επαγγελματικών υποχρεώσεων και των κοινωνικών προσδοκιών.
Οι δύο κτηνίατροι της παρουσίασης συμφωνούν ότι η κόπωση της ενσυναίσθησης και η ηθική δυσφορία πρόκεινται για τις πραγματικές αιτίες της επαγγελματικής εξουθένωσης, καθώς και ότι η συμπόνια είναι το αντίδοτο και για τις δύο, επειδή η συμπόνια για τους άλλους μπορεί να βοηθήσει στο να ξεπεραστεί η δυσφορία του να βλέπεις άλλους ανθρώπους να δυσκολεύονται.
Μια βιβλιογραφική ανασκόπηση του 2017 στο περιοδικό Burnout Research διαπίστωσε ότι 8 από τις 10 μελέτες ανέφεραν αρνητική συσχέτιση μεταξύ της επαγγελματικής εξουθένωσης και της ενσυναίσθησης. Και δεν είναι μόνο αυτό. Μια δημοσίευση του 2013 στο περιοδικό Social Cognitive and Affective Neuroscience δείχνει ότι η συμπόνια για τους άλλους μπορεί να αποτελέσει στρατηγική αντιμετώπισης της προσωπικής δυσφορίας και να ενισχύσει την ανθεκτικότητα και τη δύναμη του ατόμου.
«Λιγότερο από ένα λεπτό»
«Το να αφιερώνετε χρόνο προκειμένου να επικοινωνήσετε βαθύτερα και αποδοτικότερα είναι μια από τις μεγαλύτερες και αληθινότερες πράξεις συμπόνιας που θα μπορούσε να προσφέρει ένας πάροχος υγειονομικής περίθαλψης», δήλωσε η Δρ. Ρις. «Με τον τρόπο αυτό, οι κτηνίατροι και οι κτηνιατρικοί τεχνικοί συμβάλλουν στην αύξηση της συμμόρφωσης των πελατών και της εμπιστοσύνης στις συστάσεις τους, που έχει ως αποτέλεσμα λιγότερους θυμωμένους ή απογοητευμένους πελάτες και, παράλληλα, υψηλότερα έσοδα για το ιατρείο».
«Όταν επιτρέπουμε στους πελάτες να αισθάνονται ότι τους ακούμε, αυτό που κάνουμε είναι ότι καθιστούμε πιο πιθανό το να ακούσουν κι εκείνοι εμάς, κι αυτό επειδή σε κάθε σχέση γνωρίζουμε ότι υπάρχει αμοιβαιότητα της προσοχής, σωστά; Αν επιτρέπουμε στους πελάτες να μας μιλήσουν και τους δίνουμε αυτόν τον χρόνο πρώτοι, τότε όταν εμείς με τη σειρά μας τους μιλάμε και τους κάνουμε τις συστάσεις μας, εκείνοι είναι στο πλευρό μας και επιδεικνύουν την αντίστοιχη και κατάλληλη προσοχή».
Δρ. Κέιτι Τζ. Ρις, Κτηνίατρος
«Επιπλέον, η καλύτερη επικοινωνία με τους πελάτες ενδέχεται ακόμη και να μειώσει τις περιπτώσεις ιατρικών ατασθαλιών, τα ιατρικά λάθη, την εξουθένωση των παρόχων φροντίδας ή ακόμη και την απουσία αυτής», συμπλήρωσε η Δρ. Ρις, επικαλούμενη μια έρευνα από το σύγγραμμα “Compassionomics: The Revolutionary Scientific Evidence That Caring Makes a Difference” των Στίφεν Τρζέτσιακ και Άνθονι Ματσαρέλι.
Παρά τα προαναφερθέντα πιθανά οφέλη της καλύτερης επικοινωνίας, πολλοί πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης λένε ότι είναι πολύ απασχολημένοι για να παρέχουν συμπονετική φροντίδα. Όμως, ο Δρ. Ράιερσον απάντησε ότι η πραγματοποίηση μιας συμπονετικής συζήτησης μπορεί να προσθέσει λιγότερο από ένα λεπτό, κατά μέσο όρο, σε μια κτηνιατρική επίσκεψη.
«Είναι βέβαιο ότι δε διαθέτουμε πολύ χρόνο για να οικοδομήσουμε εμπιστοσύνη, αλλά μπορούμε να το επιτύχουμε γρηγορότερα με το να συμμετέχουμε σε συμπονετικές συζητήσεις με τους πελάτες μας», δήλωσε ο ίδιος. «Και τα όσα αποκομίζετε από αυτό το λεπτό αξίζουν τον κόπο».
Από τη θεωρία στην πράξη
Πώς μοιάζει λοιπόν η συμπονετική φροντίδα;
Η συμπονετική φροντίδα λεκτικά, σύμφωνα με τα όσα εξήγησαν οι ομιλητές του συνεδρίου, σημαίνει ότι οι επαγγελματίες υγείας αντανακλούν και επιβεβαιώνουν αυτά που τους εκφράζει ο ασθενής. Η συμπονετική φροντίδα αποτυπώνεται έμπρακτα με φράσεις όπως «θα είμαστε μαζί σας σε όλη τη διαδρομή» ή «θα συνεχίσουμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για εσάς» ή «θα εξετάσουμε προσεκτικά μαζί την απόφαση που πρέπει να πάρετε και θα παρακολουθούμε στενά τις ανησυχίες σας».
Αντί να ρωτάτε «καταλαβαίνετε;», οι κτηνίατροι μπορούν να ρωτούν «θέλετε να ρωτήσετε κάτι;». Ακόμα κι ένα απλό τηλεφώνημα σε έναν πελάτη κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής θεραπείας ή μετά το πέρας αυτής, μπορεί να τους κάνει να αισθανθούν ότι ο κτηνίατρός τους τούς συμπονά και τους υπολογίζει.
Επίσης, το να αφήνετε περισσότερο χρόνο στους πελάτες για να μιλήσουν μπορεί να αποβεί πολύ αποτελεσματικό, επιτρέποντάς τους να έχουν χρόνο για να διηγηθούν την ιστορία τους.
«Συνήθως, θα σας δώσουν κάτι σχετικά με το τι τους ανησυχεί ή την πραγματική διάγνωση ή κάτι για να προσκολληθείτε σε αυτό», δήλωσε η Δρ. Ρις.
Μη λεκτικά, οι συμπονετικές συνομιλίες περιλαμβάνουν καλή οπτική επαφή στο ίδιο επίπεδο ματιών, οπότε οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να κάθονται αν οι πελάτες κάθονται- να απαλλαγούν από τους περισπασμούς, συμπεριλαμβανομένης της μετακίνησης του ασθενούς σε άλλο δωμάτιο, αν χρειάζεται- και να αντανακλούν τη γλώσσα του σώματος, όπως το νεύμα ή το χαμόγελο, ανάλογα με το πλαίσιο.
«Εμείς οι κτηνίατροι πρέπει μερικές φορές να δρούμε σαν ηθοποιοί αυτοσχεδιασμού ως ένα βαθμό», δήλωσε η Δρ. Ρις, εξηγώντας πως «τη μία στιγμή πρέπει να κάνουμε μια ευθανασία και την αμέσως επόμενη πρέπει να επιστρέψουμε σε μια επίσκεψη κουταβιού».
Χρόνος και προσπάθεια
Το να είστε ανοιχτοί στο να δίνετε χρόνο και χώρο για να ανακαλύψετε αυτό που δεν είναι προφανές, μπορεί να κάνει τους επαγγελματίες πιο συμπονετικούς. Γιατί, εναλλακτικά, το να κάνουν απλώς υποθέσεις για έναν πελάτη, μπορεί να οδηγήσει τους κτηνιάτρους και τις ομάδες τους στο να χάσουν δυνητικά σημαντικές πληροφορίες.
«Είναι εύκολο να είμαστε επικριτικοί όταν οι πελάτες έχουν οικονομικούς περιορισμούς ή σε άλλες καταστάσεις, αλλά ο επαγγελματίας μπορεί να μην γνωρίζει όλη την ιστορία. Ο ρόλος του παρόχου υγειονομικής περίθαλψης είναι να διαθέτει πληροφορίες χωρίς κριτική διάθεση, αλλά με σεβασμό και με συμπόνια. Συχνά, σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να ζητήσει την άδεια για μια πιο σφαιρική συζήτηση. Εγώ, για παράδειγμα, θα πω: “Θα ήθελα πραγματικά να σας πω όλα όσα πρέπει να ξέρετε για την κατάσταση του Fluffy και τι είναι διαθέσιμο, ώστε να τον διαγνώσουμε και να τον θεραπεύσουμε. Θέλω να κατανοήσετε το κόστος, τους περιορισμούς και τα πιθανά αποτελέσματα, ώστε να έχετε αρκετές πληροφορίες για να πάρετε μια τεκμηριωμένη απόφαση σε αυτή την περίπτωση. Μπορείτε να κάνετε ερωτήσεις και να με βοηθήσετε να δημιουργήσω ένα σχέδιο που να ταιριάζει σε εσάς και στον Fluffy”».
Δρ. Κέιτι Τζ. Ρις, Κτηνίατρος
Μερικές φορές υπάρχουν ενοχές, ειδικά όταν οι πελάτες δεν θέλουν να ξοδέψουν τα χρήματα, αλλά θέλουν να δουν τον σκύλο τους υγιή και γεμάτο ζωή. Ιδιαίτερα εάν περίμεναν πολύ καιρό μέχρι να φέρουν τη γάτα τους στο κτηνιατρείο και η κατάσταση έχει εξελιχθεί σε πιο σοβαρή απ’ ό,τι είχαν αρχικά εκτιμήσει.
Η κτηνίατρος συμβουλεύει να διώξετε οποιαδήποτε ενοχή ή ντροπή από την κατάσταση. Αυτό μπορεί να είναι τόσο απλό όσο το να πείτε: «Εδώ δεν έχουμε ενοχές. Είμαστε εδώ για αυτόν τον ασθενή αυτή τη δεδομένη στιγμή».
Η ίδια συνέχισε: «Πολλές φορές οι άνθρωποι αισθάνονται ενοχές για οποιαδήποτε απόφαση σχετίζεται με την ευθανασία. Θέλουν να μιλήσουν γι’ αυτό, αλλά αισθάνονται άσχημα, οπότε το παρουσιάζω εγώ και τους λέω: “Θέλω απλώς να το αναφέρω και να μιλήσουμε γι’ αυτό και να ξεκαθαρίσω τα όποια συναισθήματα υπάρχουν, ώστε να καταστήσω εύκολη τη συζήτηση γύρω από το θέμα”. Τους δίνω την άδεια να νιώσουν τα όποια συναισθήματα. Μόλις περάσουν από το στάδιο αυτό, τότε μπορούμε να βρούμε μια λύση με την οποία να αισθάνεται καλά ο πελάτης και μια λύση που θα με απαλλάξει από την ηθική μου αγωνία».
Τέλος, ο Δρ. Ράιερσον κατέληξε ότι η εκπαίδευση της κτηνιατρικής ομάδας στη συμπονετική φροντίδα είναι δυνατή μέσω διαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, συμπληρώνοντας ότι είναι εξίσου σημαντικό ο κάθε κτηνίατρος να εφαρμόζει ένα πρότυπο συμπεριφοράς, ακολουθώντας τις μεθόδους συμπονετικής φροντίδας που ταιριάζουν με την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του.
