Ακούστε το άρθρο στο Spotify:

Μετά το ζευγάρωμα, τα θηλυκά χταπόδια φροντίζουν τα αυγά τους, τα οποία μερικές φορές φτάνουν τις δεκάδες χιλιάδες σε αριθμό, στα πλαίσια ενός περίτεχνου τελετουργικού που αποτελεί και την τελειωτική τους πράξη. Μια πράξη που “ρίχνει την αυλαία”.

Δεν είναι μυστικό ότι τα χταπόδια μας γοητεύουν με την επιδεξιότητα και την έντονη νοημοσύνη τους, την ικανότητά τους να επιλύουν προβλήματα, καθώς και με την όρεξή τους για παιχνίδι. Τα περισσότερα παράκτια είδη χταποδιών ζουν για περίπου ένα χρόνο, ενώ το μεγαλύτερο και μακροβιότερο εξ αυτών, το γιγάντιο χταπόδι του Ειρηνικού, μπορεί να ζήσει έως και πέντε χρόνια. Οι διαστάσεις του ξεπερνούν εκείνες οποιουδήποτε άλλου χταποδιού, ζυγίζοντας κατά μέσο όρο 11 έως 20 κιλά (ή 25 έως 45 λίβρες), αν και έχει βρεθεί χταπόδι βάρους 182 κιλών (!), ξεπερνώντας κατά πολύ το ανώτερο όριο του δοσμένου μέρου όρου. Ως σαρκοβόρο ζώο, κυνηγά αχιβάδες, σαλιγκάρια, ψάρια και άλλα πλάσματα που ζουν στα εύκρατα νερά του Ειρηνικού.

Τα περισσότερα χταπόδια αναπαράγονται μόνο μία φορά, στο τελευταίο μέρος της ζωής τους, και μόλις φτάσει αυτή η στιγμή, εισέρχονται σε μία περίοδο γήρανσης, σε μια περίοδο παρακμής διαρκείας πολλών μηνών, η οποία χαρακτηρίζεται από μειωμένη σίτιση και συντονισμό, διάσπαση ιστών, ακόμη και απο αυτο-κανιβαλισμό. Πώς εξηγούνται, όμως, αυτά τα φαινόμενα; Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αυτό το ταχέως αναπτυσσόμενο και ανταγωνιστικό είδος, εξέλιξε ένα εσωτερικό σύστημα αυτοκαταστροφής το οποίο πυροδοτεί τον θάνατο των ώριμων ζώων, μετά το πέρας της αναπαραγωγής, προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για την επόμενη, νέα γενιά.

Η αναπαραγωγή των κεφαλόποδων

Αρχικά, το αρσενικό χταπόδι επεκτείνει ένα ειδικό χέρι στο εσωτερικό του μανδύα του θηλυκού, με σκοπό να περάσει μια δέσμη ή, διαφορετικά, ένα “πακέτο” σπέρματος ( εξού και ο όρος “σπερματοφόρα”), το οποίο αποθηκεύεται απο το θηλυκό χταπόδι μέχρι την ωοτοκία. Εν συνεχεία, το θηλυκό γονιμοποιεί τα ωάρια εκείνα που περιέχουν το αποθηκευμένο σπέρμα, τα συνδέει μεταξύ τους πλέκοντάς τα, κι έπειτα τα προσδένει στον τοίχο του κρησφύγετού του. Άξιο αναφοράς είναι, επίσης, το γεγονός ότι ένας γιγαντιαίος γόνος του Ειρηνικού περιλαμβάνει κατά μέσο όρο 100.000 αυγά.

Η αρχή του τέλους 

Συγκεκριμένες ορμόνες που απελευθερώνονται από τον οπτικό αδένα, ενισχύουν το μητρικό ένστικτο του θηλυκού χταποδιού, αυξάνοντας την τάση του για στοργική και τρυφερή συμπεριφορά, όπως ακριβώς εκείνη μιας μητέρας, ενώ παράλληλα, οι ίδιες ορμόνες αποθαρρύνουν τις συμπεριφορές που σχετίζονται με το κυνήγι για την αναζήτηση τροφής, μέσω της σημαντικής μείωσης της επιθυμίας του θηλυκού χταποδιού να τραφεί. 

Ένα χταπόδι στα γηρατειά του, μένει στο κρησφύγετό του προστατεύοντας τα αυγά του, κάτι που έχει ως συνέπεια τη μείωση, πολλές φορές ακόμη και κατά το ήμισυ, του σωματικού του βάρους. Κι αυτό συμβαίνει επειδή πρέπει να προστατεύσει τα αυγά του απο αρπακτικά που θα προσπαθήσουν να του τα κλέψουν για να τραφούν, όπως για παράδειγμα τα κόκκινα καβούρια του Ειρηνικού. Επίσης, χρησιμοποιεί τα πλοκάμια του για να χαϊδεύει τα αυγά του, ενώ κουνάει τα άκρα του για να τα αερίζει, προκειμένου να αποτρέψει την προσβολή τους απο παράσιτα.

Και κάπως έτσι, το θηλυκό χταπόδι χάνει την όρεξη και το ενδιαφέρον του για οτιδήποτε σχετίζεται με αναζήτηση και κατανάλωση τροφής, παραμελώντας ουσιαστικό σε μεγάλο βαθμό την προσωπική του επιβίωση, κι αρχίζει να στρέφει όλο του το ενδιαφέρον στην προστασία και επώαση των αυγών του, έως ότου εκκολαφθούν. Κι όλα αυτά, μέσω μιας σειράς ορμονικών αλλαγών που λαμβάνουν χώρα κατά την περίοδο αυτή της ζωής του. Υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Το ενδιαφέρον των επιστημόνων να ανακαλύψουν τους ακριβείς μηχανισμούς μέσω των οποίων ενεργοποιούνται όλες αυτές οι διεργασίες διεγέρθη ήδη απο το 1944. Διάφορες υποθέσεις που διατυπώθηκαν έκαναν λόγο για ένα μηχανισμό αυτοκαταστροφής, ο οποίος ενδεχομένως ενεργοποιείται σε μοριακό επίπεδο, αμέσως μετά το πέρας του ζευγαρώματος.

Σήμερα, έπειτα απο 80 χρόνια, γνωρίζουμε πλέον πως ο μηχανισμός αυτός οφείλεται, όπως προαναφέρθηκε, στην ύπαρξη του οπτικού αδένα, ο οποίος εντοπίζεται ανάμεσα στα μάτια του χταποδιού. Ο αδένας αυτός είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένος με τη σεξουαλική ανάπτυξη, καθώς και με τη γήρανση των χταποδιών, παίζοντας καταλυτικό ρόλο στον “προγραμματισμένο” θάνατό τους, μέσω μιας σειράς διεργασιών που, ακόμη και σήμερα, δεν είναι γνωστές στο σύνολό τους. Έχουν, ωστόσο, συλλεχθεί αρκετές πληροφορίες, εν συγκρίσει με το μακρινό 1944. 

Γνωρίζουμε, πλέον, ότι μόλις αρχίζει η πτώση, μετά το ζευγάρωμα, το χταπόδι μπορεί να φαίνεται φυσιολογικό εξωτερικά, όπως ήταν και προηγουμένως, όμως στο εσωτερικό οι διεργασίες γήρανσης έχουν ξεκινήσει, κι έτσι είναι υπερευαίσθητο σε οποιοδήποτε ερέθισμα. Στο στάδιο αυτό, έχει ήδη ξεκινήσει να μειώνεται σημαντικά η κυτταρική του πυκνότητα, το δέρμα και οι νευρώνες του εκφυλίζονται, ενώ η κυτταρική αντικατάσταση ενδέχεται, μετά απο κάποιο χρονικό διάστημα, να παύσει εντελώς. Το αποτέλεσμα είναι το χταπόδι να χάνει το συντονισμό του και την ικανότητά του να αλλάξει χρώμα.

Σε ένα εργαστηριακό πείραμα που πραγματοποιήθηκε, διαπιστώθηκε, ότι αν ο συγκεκριμένος αδένας αφαιρεθεί, το θηλυκό χταπόδι συνεχίζει να νοιάζεται για τον εαυτό του και να επιβιώνει κανονικά, δηλαδή να κυνηγά και να αναζητά τροφή, ακόμη και μετά την εναπόθεση των αυγών του. Με μια, όμως, ειδοποιό διαφορά: εγκαταλείπει τα αυγά του, γιατί πλέον δε νοιάζεται γι’ αυτά… Και η αιτία είναι προφανής, καθώς, όπως είπαμε, ο οπτικός αδένας εκκρίνει τις ορμόνες εκείνες που σχετίζονται με το μητρικό ένστικτο, επομένως αν δεν υπάρχει ο αδένας και οι εκκρίνουσες απο αυτόν ορμόνες, δεν παρατηρούνται ούτε και οι μεταβολές εκείνες που σχετίζονται με τη θυσία του χταποδιού για χάρη των μικρών του.

Το τέλος και η συνέχεια της ζωής

Προς το τέλος της περιόδου γήρανσης, η μητέρα – χταπόδι χάνει το χρώμα, τη μυικότητα και την ευαισθησία της, τα οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή σταδιακά εξασθενούν. Οι αντιδράσεις και οι κινήσεις της είναι πλέον πολύ αργές και θυμίζουν εκείνες ενός υπερήλικα ανθρώπου. Καθώς η ζωή της πλησιάζει όλο και πιο πολύ στο τέλος της, η μητέρα βοηθά τα μωρά της να βγουν από τη φωλιά της και να “απελευθερωθούν” στα ανοιχτά νερά του ωκεανού. Απο αυτά, μόνο ένα μικρό κλάσμα θα καταφέρει να επιβιώσει και να ενηλικιωθεί. Την πρώιμη ζωή τους,την περνούν επιπλέοντας μαζί με το πλαγκτόν, κοντά στην επιφάνεια του ωκεανού.

Την ίδια ώρα, η ετοιμοθάνατη μητέρα, θα προσπαθήσει να επιβιώσει, αλλά μάταια. Οι πληγές της δεν επουλώνονται πλέον, ο ιστός της έχει υποβαθμιστεί υπερβολικά και μπορεί ακόμη και να κανιβαλίσει τα χέρια της σε μια απεγνωσμένη, τελευταία προσπάθεια να επιβιώσει. Όμως, η αυλαία έχει ήδη πέσει… 

Και η υπέρτατη θυσία μιας μητέρας, για χάρη της νέας γενιάς και των μικρών της, έχει πλέον ολοκληρωθεί.