Η στιβάδα του όζοντος αποτελεί ένα λεπτό στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας, που είναι υπεύθυνο για την απορρόφηση του μεγαλύτερου μέρους της υπεριώδους ακτινοβολίας του Ήλιου. Η σταδιακή απώλεια του στρώματος του όζοντος επιτρέπει στην υπεριώδη ακτινοβολία να φτάσει στην επιφάνεια του πλανήτη, προκαλώντας πληθώρα προβλημάτων σε όλες τις μορφές ζωής.
Σύμφωνα με τη νέα έκθεση του ΟΗΕ, οι βλάβες που προκλήθηκαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα στο πολύτιμο για τη ζωή στρώμα του όζοντος έχουν ξεκινήσει να αντιστρέφονται, και μάλιστα με ταχείς ρυθμούς. Εκτιμάται δε, ότι σε λίγες δεκαετίες η τρύπα του όζοντος θα αποτελεί πλέον παρελθόν.
Η αρχή του προβλήματος
Η φθορά του στρώματος του όζοντος ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1970. Ανάμεσα στις ουσίες στις οποίες αποδόθηκε η σταδιακή όξυνση του προβλήματος συγκαταλέγονται και οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs), οι οποίοι δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά το 1928. Λόγω του ότι δεν είναι εύφλεκτοι και έχουν χαμηλή τοξικότητα, χρησιμοποιήθηκαν σε πολλές και διάφορες εφαρμογές, όπως σε ψυκτικές ουσίες στα ψυγεία και τα κλιματιστικά, ως προωθητικά αέρια σε δοχεία αερολυμάτων, σε προϊόντα καθαρισμού ηλεκτρονικού εξοπλισμού, στην παραγωγή αφρωδών πλαστικών, και αλλού.
Ως υποκατάστατα των CFCs αναπτύχθηκαν οι υδροχλωροφθοράνθρακες (HCFCs) ως ψυκτικές ουσίες και για την παραγωγή αφρωδών υλικών. Παρόλο που οι υδροχλωροφθοράνθρακες έχουν χαμηλότερη δυνατότητα καταστροφής του στρώματος του όζοντος, (ODP, Ozone Depleting Potential), εξακολουθούν να το επηρεάζουν σημαντικά και συνεπώς δε μπορεί να επιτραπεί η μακροχρόνια χρήση τους.
Δύο άλλες χημικές ουσίες που έχουν, όμως, σημαντική δυνατότητα καταστροφής της στιβάδας του όζοντος και που χρησιμοποιούνται ευρέως ως διαλύτες για τον καθαρισμό μετάλλων, είναι ο τετραχλωράνθρακας και το μεθυλοχλωροφόρμιο, ενώ η λίστα των ουσιών που συνέβαλλαν στο πρόβλημα δε σταματά εδώ.
Μόντρεαλ 1987: Τα πρώτα βήματα
Το 1985, οι επιστήμονες εντόπισαν για πρώτη φορά την ύπαρξη μιας τρύπας στο στρώμα του όζοντος, γεγονός που σήμανε παγκόσμιο συναγερμό. Δύο χρόνια αργότερα, υπεγράφη το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, με 46 χώρες να υπόσχονται τη σταδιακή κατάργηση επιβλαβών χημικών ουσιών.
Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ στόχευε στη μείωση της παραγωγής και κατανάλωσης του ουσιών που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος (ODS, Ozone Depleting Substances) έχοντας ως κύριο μέλημα τη μείωση των συγκεντρώσεων των ουσιών αυτών στην ατμόσφαιρα και την προστασία της εύθραυστης στιβάδας του όζοντος. Το πρωτόκολλο συμφωνήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 1987 στο Μόντρεαλ του Καναδά και τέθηκε σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου του 1989.
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ανακηρύξει την 16η Σεπτεμβρίου ως την ημερομηνία υπογραφής του Πρωτοκόλλου “Παγκόσμια Ημέρα για την Προστασία της Στιβάδας του Όζοντος”. Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο το 1992.
«Σε τροχιά πλήρους ανάκαμψης»
Σήμερα, ύστερα από 25 χρόνια εφαρμογής του Πρωτοκόλλου, κι ενώ το 99% των απαγορευμένων ουσιών που καταστρέφουν το όζον έχουν πλέον καταργηθεί, η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα είναι πλέον σε θέση να καταγράψει και να τεκμηριώσει τα πρώτα σίγουρα σημάδια αναστροφής του επικίνδυνου φαινομένου.
Στην έκθεση του ΟΗΕ αναφέρεται, μάλιστα, ότι έχουμε εισέλθει «σε τροχιά πλήρους ανάκαμψης». Η αξιολόγηση που εκπονήθηκε από κοινού από υπηρεσίες του ΟΗΕ, των ΗΠΑ και της ΕΕ αναφέρει ότι το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ λειτουργεί όπως αναμενόταν. Στην έκθεση υπογραμμίζεται, επίσης, ότι αν διατηρηθούν οι τρέχουσες πολιτικές, τα επίπεδα του στρώματος του όζοντος θα επιστρέψουν σε αυτά που ήταν προ τη δημιουργία της τρύπας. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι η τρύπα πάνω από την Ανταρκτική θα κλείσει το 2066, εκείνη πάνω από την Αρκτική το 2045 και σε περίπου 20 έτη υπολογίζεται ότι θα έχουν κλείσει και τα υπόλοιπα κενά, σε άλλες περιοχές της Γης.
Καρκίνος του δέρματος – 2 εκατομμύρια άνθρωποι θα «σώζονται» ετησίως
«Η δράση για το όζον αποτελεί πρότυπο για τη δράση για το κλίμα. Η επιτυχία μας στη σταδιακή κατάργηση των χημικών που καταστρέφουν το όζον, μάς δείχνει τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει – επειγόντως – προκειμένου να απομακρυνθούμε από τα ορυκτά καύσιμα, να μειώσουμε τα “αέρια του θερμοκηπίου”, περιορίζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την αύξηση της θερμοκρασίας», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, Πέτερι Ταάλας.
Σημάδια επούλωσης είχαν αναφερθεί και πριν από 4 χρόνια, αν και ήταν αρκετά πρώιμα. «Οι αριθμοί ανάκαμψης έχουν πλέον σταθεροποιηθεί πολύ», τόνισε o Επικεφαλής Επιστήμονας για τις Γεωεπιστήμες της NASA, Πολ Νιούμαν.
Οι δύο κύριες χημικές ουσίες που βλάπτουν το όζον βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα στην ατμόσφαιρα, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Νιούμαν. Τα επίπεδα χλωρίου μειώθηκαν κατά 11,5% από τότε που κορυφώθηκαν το 1993 και το βρώμιο, το οποίο είναι πιο αποτελεσματικό στην κατανάλωση του όζοντος, αλλά βρίσκεται σε χαμηλότερα επίπεδα στον αέρα, μειώθηκε κατά 14,5% από την κορύφωσή του το 1999, αναφέρει η έκθεση.
«Το ότι τα επίπεδα βρωμίου και χλωρίου σταμάτησαν να αυξάνονται και πλέον μειώνονται, είναι μια πραγματική απόδειξη της αποτελεσματικότητας του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ», δήλωσε ο επιστήμονας της NASA.
«Υπήρξε μια ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία μας αντιμετωπίζει τις ουσίες που καταστρέφουν το όζον», δήλωσε Ντέιβιντ Ου. Φάχεϊ, Διευθυντής του Εργαστηρίου Χημικών Επιστημών της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ.
Η Διευθύντρια του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών,Ίνγκερ Άντερσεν, δήλωσε στο Associated Press: «Αυτό σώζει 2 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο από τον καρκίνο του δέρματος».
Η τελευταία αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε βάσει εκτεταμένων ερευνών και δεδομένων που συγκεντρώθηκαν από μια μεγάλη ομάδα εμπειρογνωμόνων , μεταξύ των οποίων και πολλοί από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (NOAA), την Εθνική Υπηρεσία Αεροναυτικής και Διαστήματος των ΗΠΑ (NASA) και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Good climate news: The ozone layer is on track to recover within 4 decades.
The healing of the Earth’s invisible shield is an inspirational example of how the world can come together to address global challenges like the climate crisis.
More from @WMO: https://t.co/Dh0h8kkPnY pic.twitter.com/J9YdEj7kbg
— United Nations (@UN) January 9, 2023
