Τα μυρμήγκια, έντομα γνωστά για τη δραστήρια φύση τους, φαίνεται πως δημιουργούν μονοπάτια με μυρωδιές ώστε να καθοδηγήσουν και τα υπόλοιπα άτομα της αποικίας τους στην τροφή. Ακολουθώντας τα μονοπάτια που έχουν φτιάξει οι ανιχνευτές τής αποικίας τους, τα μυρμήγκια-εργάτες μπορούν να μαζεύουν και να αποθηκεύουν τρόφιμα με μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Δεν είναι λίγες οι φορές που έχει διατυπωθεί η άποψη ότι τα μυρμήγκια ίσως να ξεπερνούν τους ανθρώπους από άποψη ικανοτήτων. Οι πολύπλοκες, συνεταιριστικές τους ιδιότητες τους επιτρέπουν να επιβιώνουν σε συνθήκες που θα αποτελούσαν πρόκληση για οποιονδήποτε άνθρωπο.
Ένα είδος μυρμηγκιού τής ερήμου, το Cataglyphis fortis, μπορεί να ταξιδέψει έως και 2 χιλιόμετρα σε συνθήκες καύσωνα, σε περιοχές όπου η θερμοκρασία τού εδάφους δύναται να φθάσει έως και τους 60 βαθμούς Κελσίου. Όταν τα μυρμήγκια αυτά εντοπίσουν τροφή, θα πρέπει να μπορούν να την κουβαλήσουν και να τη μεταφέρουν μέχρι τη φωλιά τους, ακολουθώντας τη συντομότερη διαδρομή.
Αν αναλογιστούμε ότι τα εν λόγω μυρμήγκια έχουν την ικανότητα να κουβαλήσουν έως και 50 φορές το σωματικό τους βάρος, και μάλιστα κάτω από τις αντίξοες συνθήκες που προαναφέρθηκαν, εύκολα συμπεραίνουμε ότι, πράγματι, η συγκεκριμένη πρόκληση θα ήταν ακατόρθωτη για οποιονδήποτε άνθρωπο πάνω στη γη. Εξάλλου, δεν μπορούμε να σηκώσουμε το σωματικό μας βάρος 50 φορές, ούτε καν τις μισές, και ούτε κάτω από τις ευνοϊκότερες των συνθηκών.
Τα μυρμήγκια έχουν την ικανότητα να κρατούν την τροφή τους στις σιαγόνες τους, οι οποίες αναλογικά με το μέγεθός τους συνίστανται από παχύτερους και δυνατότερους μύες συγκριτικά με τους αντίστοιχους των μεγαλύτερων ζώων, ακόμη και των ανθρώπων. Αυτή η ευνοϊκή γι’ αυτά αναλογία, τους επιτρέπει να παράγουν περισσότερη δύναμη και να μεταφέρουν μεγαλύτερα αντικείμενα. Αν οι άνθρωποι είχαν τις αναλογίες των μυρμηγκιών, ο μέσος άνθρωπος θα μπορούσε να σηκώσει και να κρατήσει ένα αυτοκίνητο βάρους 1,5 τόνου πάνω από το κεφάλι του.
Η συνεργασία ανιχνευτών και εργατών
Σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Current Biology, τα μυρμήγκια ανιχνευτές δημιουργούν μονοπάτια με μυρωδιές προκειμένου να καθοδηγήσουν και τα υπόλοιπα μυρμήγκια τής αποικίας τους στην τροφή. Ακολουθώντας μονοπάτια φερομόνης που έχουν δημιουργήσει τα μυρμήγκια ανιχνευτές, οι εργάτες μπορούν να μαζεύουν και να αποθηκεύουν τρόφιμα με μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Ενα μυρμήγκι ανιχνευτής εγκαταλείπει σε πρώτη φάση τη φωλιά για να αναζητήσει φαγητό. Περιπλανιέται κάπως τυχαία έως ότου ανακαλύψει κάτι βρώσιμο. Εν συνεχεία, καταναλώνει μέρος τού φαγητού και επιστρέφει στη φωλιά σε άμεση γραμμή. Φαίνεται ότι τα μυρμήγκια ανιχνευτές μπορούν όχι μόνο να παρατηρούν, αλλά και να ανακαλούν οπτικά στοιχεία που τους επιτρέπουν να πλοηγούνται γρήγορα στη φωλιά.
Κατά τη διάρκεια της επιστροφής τους, τα μυρμήγκια ανιχνευτές αφήνουν ένα ίχνος φερομονών, που εκκρίνουν τα ίδια, το οποίο καθοδηγεί τους φίλους τους στην τροφή. Τα τροπικά μυρμήγκια ακολουθούν στη συνέχεια το μονοπάτι που ορίζεται από το μυρμήγκι ανιχνευτή και το καθένα προσθέτει περισσότερο άρωμα στο μονοπάτι για να το ενισχύσει περαιτέρω.
Τα μυρμήγκια εργάτες συνεχίζουν να περπατούν μπρος-πίσω κατά μήκος τού μονοπατιού μέχρι να εξαντληθεί η πηγή τροφής. Οι ερευνητές διαπίστωσαν, πάντως, ότι τα μυρμήγκια προσαρμόζουν τον τρόπο κατασκευής των φωλιών τους αναλόγως με την τοποθεσία. Συνεπώς, η ομάδα των επιστημόνων αναρωτήθηκε εάν κάποιο άλλο βοήθημα πλοήγησης, πέραν της μυρωδιάς, θα μπορούσε να παίξει επίσης καθοριστικό ρόλο στην καλή μνήμη και στον προσανατολισμό των μυρμηγκιών.
«Είναι πάντα δύσκολο να πει κανείς αν ένα έντομο ή ζώο κάνει κάτι εσκεμμένα ή όχι», ανέφερε μιλώντας στους Times ο Δρ Μάρκους Νάντεν τού Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ. «Οι ψηλές φωλιές στη μέση των αλυκών της ερήμου, που παρατηρούνται για παράδειγμα στην Τυνησία, θα μπορούσαν να είναι μια παρενέργεια των διαφορών στη δομή τού εδάφους ή στις συνθήκες ανέμου», σημειώνει ο ίδιος.
Έχοντας ως στόχο να μάθουν εάν οι διαφορές στις φωλιές των μυρμηγκιών από μέρος σε μέρος σχετίζονταν με την πλοήγησή τους, ο Δρ Νάντεν και οι συνεργάτες του παρακολούθησαν τα μυρμήγκια ενόσω έφευγαν από τις φωλιές τους προς αναζήτηση τροφής. Η Δρ Mαρίλια Φρέιρ, επίσης από το ινστιτούτο, δήλωσε πως οι επιστήμονες παρατήρησαν «ότι τα μυρμήγκια τής ερήμου είναι ικανά να διανύσουν πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις από ό,τι είχε αναφερθεί προηγουμένως για άλλα είδη μυρμηγκιών». Και κάπως έτσι προέκυψε το συμπέρασμα ότι τα μυρμήγκια μπορούν να ταξιδεύουν περισσότερα από 2 χλμ. την ημέρα.
«Απροσδόκητο ποσοστό θνησιμότητας»
«Ωστόσο, παρατηρήσαμε επίσης ένα απροσδόκητα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας», υπογράμμισε η Φρέιρ, εξηγώντας στη συνέχεια ότι το 20% των μυρμηγκιών, κατά προσέγγιση, που αναζητούσαν τροφή, δεν έβρισκαν τον δρόμο τής επιστροφής, έχοντας ήδη διανύσει υπερβολικά μεγάλες εκτάσεις αναλογικά με το μέγεθός τους, με αποτέλεσμα -όπως χαρακτηριστικά δήλωσε η ερευνήτρια- να πεθαίνουν μπροστά στα μάτια τους.
«Αυτή η πίεση για την επιλογή που θα κάνουν στον δρόμο της επιστροφής, θα μπορούσε να εξηγήσει τον λόγο που αυτό το είδος των εντόμων έχει εξελιχθεί ώστε να έχει τόσο καλή αίσθηση προσανατολισμού», λέει. Επιδιώκοντας να τεκμηριώσουν τα συμπεράσματα της έρευνας, οι επιστήμονες άρχισαν να αφαιρούν τα αναχώματα που υπήρχαν στον δρόμο τής επιστροφής. Τότε ήταν που συνειδητοποίησαν έκπληκτοι ότι όλο και λιγότερα μυρμήγκια μπορούσαν να βρουν το μονοπάτι απ’ όπου θα επέστρεφαν στη φωλιά τους. Ταυτόχρονα, παρατήρησαν ότι σε αυτήν την περίπτωση οι σύντροφοι της φωλιάς τους άρχισαν να ξαναδομούν τις κατασκευές όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ούτως ώστε να τα βοηθήσουν να βρουν τον δρόμο τής επιστροφής.
Σε ένα άλλο πείραμα, οι επιστήμονες τοποθέτησαν τεχνητά ορόσημα –μικρούς μαύρους κυλίνδρους– κοντά σε εισόδους φωλιών και στη συνέχεια αφαιρούσαν τους τύμβους. Αυτή τη φορά, τα μυρμήγκια δεν φρόντισαν να κατασκευάσουν ξανά τα διαλυμένα αναχώματα, επειδή φάνηκε ότι οι κύλινδροι ήταν επαρκείς για προσανατολισμό.
Εν τέλει, στις φωλιές των μυρμηγκιών, η εργασία μοιράζεται. Τα μυρμήγκια που αναζητούν τροφή είναι συνήθως μεγαλύτερα και πιο έμπειρα, ενώ τα νεότερα ασχολούνται με το χτίσιμο. Φαίνεται, πάντως, ότι πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος ροής πληροφοριών μεταξύ των δύο ομάδων, αλλά παραμένει ασαφές για την ώρα το πώς λειτουργεί αυτό.
Ο Δρ Νάντεν, ο οποίος μελετά τα μυρμήγκια τής ερήμου επί 25 χρόνια, παραδέχεται ότι δεν παύει ποτέ να εντυπωσιάζεται από τις ικανότητές τους: «Τα συγκεκριμένα έντομα μπορούν να απομνημονεύσουν οπτικές και οσφρητικές ενδείξεις παρά το μικρό μυαλό τους», αναφέρει. «Μπορούν να αποφασίσουν ποιες πληροφορίες είναι χρήσιμες για την πλοήγησή τους και ποιες όχι. Ολα αυτά είναι ήδη γνωστά», συμπληρώνει.
«Ωστόσο, το γεγονός ότι τα μυρμήγκια χτίζουν τα δικά τους ορόσημα για προσανατολισμό και επιλέγουν να επενδύσουν σε αυτό το έργο μόνο όταν δεν υπάρχουν τα κατάλληλα στοιχεία στο περιβάλλον, είναι αρκετά παράξενο», επισημαίνει καταλήγοντας ο ερευνητής.
