Ακούστε το άρθρο στο Spotify:

Ζώα που τρέφονται με τους γονείς τους, τους συντρόφους, τα παιδιά, ακόμη και τα αδέλφια τους προτού καν γεννηθούν, όλα αποτελούν μέρος της επιβίωσης στη φύση και του συνεχόμενου, σκληρού αγώνα που δε σταματά ποτέ.

Ο κανιβαλισμός σαφώς και πρόκειται για κάτι που το ταυτίζουμε με το αποκρουστικό και το ανήθικο, αλλά όσο περισσότερα μαθαίνουν οι επιστήμονες γι’ αυτόν, τόσο πιο κοντά φτάνουν στη συνειδητοποίηση ότι ίσως, τελικά, να πρόκειται για ένα ζωτικό τμήμα της ζωής στη φύση.

Η πρακτική του να τρώει κανείς άτομο του είδους του, είναι «εξαιρετικά κοινή σε όλο το ζωικό βασίλειο», σύμφωνα με τον βιολόγο Μπιλ Σουτ, συγγραφέα του βιβλίου “Cannibalism: A Perfectly Natural History” και ομότιμο καθηγητή βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονγκ Άιλαντ. Παρατηρείται συχνότερα στα ασπόνδυλα και στα ψάρια, αναφέρει, αλλά ο κανιβαλισμός εμφανίζεται και σε κάθε μεγάλη ομάδα ζώων.

«Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η συμβατική σοφία μεταξύ των οικολόγων ήταν ότι ο κανιβαλισμός επρόκειτο για μια διεστραμμένη και αποκλίνουσα συμπεριφορά, η οποία οφειλόταν στο άγχος της αιχμαλωσίας ή στις αφύσικες εργαστηριακές συνθήκες», προσθέτει ο Τζέι Ρόζενχαϊμ, εντομολόγος και νηματολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ντέιβις των ΗΠΑ.

«Μόνο τις τελευταίες δεκαετίες αρχίζει να θεωρείται προσαρμοστική στρατηγική που αποσκοπεί στην επιβίωση και την αναπαραγωγή», προσέθεσε ο εντομολόγος, σύμφωνα με τα όσα μας μεταφέρει το National Geographic.

Ενδοοικογενειακός κανιβαλισμός

Πολλά είδη είναι γνωστό ότι κανιβαλίζουν τα μικρά τους, συνήθως όταν ένα βρέφος είναι άρρωστο, παραμορφωμένο ή γεννιέται υπό συνθήκες στις οποίες η μητέρα δεν μπορεί να παράξει γάλα ή να παρέχει άλλη τροφή. Εάν ένα μωρό πεθάνει ή οι συνθήκες δεν του επιτρέπουν να επιβιώσει, το σώμα του μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη πηγή θρεπτικών συστατικών για τον γονέα, πρακτική που ονομάζεται υιικός κανιβαλισμός.

Στα είδη που επιδίδονται στο εν λόγω είδος κανιβαλισμού περιλαμβάνονται οι λεοπαρδάλεις, τα αφρικανικά λιοντάρια, οι τονκεανοί μακάκοι της οικογένειας των Κερκοπιθηκίδων, καθώς και πολλά είδη ψαριών.

Αυτή η μορφή κανιβαλισμού μπορεί να παρατηρηθεί και πολύ νωρίτερα, όταν οι απόγονοι είναι ακόμη αυγά, καθότι η κατανάλωση των αυγών μπορεί να είναι ένας εύκολος τρόπος ο γονέας να τραφεί, προσλαμβάνοντας παράλληλα πληθώρα σημαντικών θρεπτικών συστατικών.

«Αν είστε ένας βακαλάος και γεννάτε πέντε εκατομμύρια αυγά, ακριβώς μπροστά σας υπάρχει μια πηγή τροφής που είναι θρεπτική και καθόλου απειλητική», λέει ο Σουτ.

Τα θηλυκά άτομα των Κιχλίδων (Cichlidae, οικογένεια ψαριών γλυκού νερού) από την Κεντρική Αφρική, μεταφέρουν τα αυγά τους με το στόμα τους. Και παραδόξως, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι μητέρες καταναλώνουν μερικές φορές περισσότερα από το 75% των αυγών τους και των μωρών ψαριών τους.

Σε άλλα είδη, τα αρσενικά σκοτώνουν βρέφη με τα οποία δεν έχουν καμία σχέση ή συγγένεια, μια πράξη γνωστή ως βρεφοκτονία ή παιδοκτονία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως στον βορειοαμερικανικό κόκκινο σκίουρο, τα αρσενικά σκοτώνουν και μικρά που δεν είναι δικά τους ή εκείνα που είναι αβέβαιο το ποιος είναι ο πατέρας τους. Έτσι, μέσω της πρακτικής αυτής, το θηλυκό επανέρχεται σε οίστρο και είναι σύντομα έτοιμο να ζευγαρώσει ξανά. Το αρσενικό μπορεί στη συνέχεια να φυλάει το θηλυκό από άλλες συνευρέσεις, εξασφαλίζοντας ότι τα μικρά θα είναι δικά του. Βρεφοκτονία παρατηρείται, επίσης, στα λιοντάρια και στους χιμπατζήδες.

Οι δεύτεροι, μάλιστα, είναι οι στενότεροι γενετικά συγγενείς του είδους μας που φυσικά και καταδικάζει τον κανιβαλισμό και το θεωρεί ως μια πράξη άρρωστη, αλλόκοτη και διεστραμμένη. Ίσως μία απόδειξη ότι ο κανιβαλισμός δεν παρατηρείται μόνο σε ζώα που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως “χαμηλότερης νοημοσήνης”, προκειμένου να δικαιολογήσουμε κάπως τη βάρβαρη πρακτική του να καταναλώνουν άτομα του είδους τους.

Αδελφικός ανταγωνισμός

Σε άλλα είδη, τα αδέλφια στρέφονται το ένα εναντίον του άλλου για μια ευκαιρία στη ζωή. Ορισμένοι φρύνοι, για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι γεννούν αυγά σε λίμνες που υπάρχει η πιθανότητα να στερέψουν γρήγορα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ορισμένοι γυρίνοι να αναπτύσσουν μεγαλύτερα κεφάλια, φαρδύτερα στόματα και αιχμηρότερα δόντια από τα παμφάγα αδέρφια τους, γεγονός που εν συνεχεία τους οδηγεί στον κανιβαλισμό των αδελφών τους, προκειμένου να αναπτυχθούν και να ωριμάσουν ταχύτερα.

Η υπερπληθώρα κι ο συνωστισμός των ατόμων είναι πιθανότερο να ωθήσει σε κανιβαλιστικές συμπεριφορές, προσθέτει ο Ρόζενχαϊμ. «Όταν ένα είδος χαρακτηρίζεται από σχετικά μικρό πληθυσμό, υπάρχει αρκετή τροφή για όλους, δεν πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλο, έχουν τον δικό τους χώρο και δεν μεταδίδονται πολλές ασθένειες, δεν βλέπεις συχνά πολλούς κανίβαλους», αναφέρει ο επιστήμονας.

Επιπροσθέτως, ορισμένα είδη δεν περιμένουν καν να γεννηθούν για να αρχίσουν να τρώνε τα αδέλφια τους. Οι θηλυκοί καρχαρίες φέρουν εκατοντάδες αυγά στις δύο μήτρες τους. Ζευγαρώνουν με πολλά αρσενικά και φέρουν απογόνους από πολλούς πατέρες. Μέσα στη μήτρα, οι αναπτυσσόμενοι καρχαρίες τρώνε τα υπόλοιπα μη γονιμοποιημένα αυγά και τελικά τα εμβρυϊκά αδέλφια τους, μια συμπεριφορά που ονομάζεται ενδομήτριος κανιβαλισμός. Εν τέλει, απομένουν μόνο δύο αγέννητοι καρχαρίες, ένας σε κάθε μήτρα. Κι αυτό είναι κάτι που δικαιωματικά τους καθιστά «γεννημένους κυνηγούς».

Η ζωή μέσα απ’ τον θάνατο

Μια άλλη μορφή κανιβαλισμού είναι η μητροφαγία, κατά την οποία τα μικρά τρέφονται με το σώμα της μητέρας τους. Η συγκεκριμένη πρακτική ακολουθείται απ’ τις αράχνες. Κατά την τελευταία πράξη της μητρότητάς της, μια βελούδινη αράχνη της οικογένειας Eresidae θα διαλύσει τα όργανά της και κυριολεκτικά θα τα βγάλει εκ του στόματος για να τα φάνε οι απόγονοί της, προτού τελικά καταναλώσουν ολόκληρο το σώμα της.

Τα τελευταία όργανα που ρευστοποιούνται είναι η καρδιά και οι ωοθήκες της, ως μια δικλείδα ασφαλείας, ώστε η θηλυκή αράχνη να διασφαλίσει ότι αν μια αρσενική αράχνη τραφεί με τον γόνο της, να μπορεί να ζευγαρώσει μαζί του και να προσπαθήσει ξανά.

Επιπλέον, πολλοί πατέρες εντόμων ή αραχνοειδών δεν επιβιώνουν για ν’ αντικρίσουν τους απογόνους τους, καθώς εντός των πλαισίων μιας πράξης σεξουαλικού κανιβαλισμού, τα θηλυκά καταναλώνουν τους αρσενικούς συντρόφους τους ή μέρη τους, κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος ή αμέσως μετά.

Οι αρσενικές αυστραλιανές κόκκινες αράχνες (Latrodectus hasselti) συχνά κανιβαλίζονται από μεγαλύτερου μεγέθους και πιο ώριμα θηλυκά. Ορισμένες, μάλιστα, στρίβουν το σώμα τους για να καταλήξουν να καρφωθούν στους κυνόδοντές της, γεγονός που όχι μόνο παρέχει ένα υγιεινό και θρεπτικό γεύμα για τη μέλλουσα μητέρα, αλλά αυξάνει επίσης την πιθανότητα να επιβιώσουν οι απόγονοι που πρόκειται να γεννήσει.

Αντίστοιχη περίπτωση αποτελεί ένα είδος πεινασμένων, θηλυκών γρύλων, οι οποίοι δαγκώνουν τα φτερά των αρσενικών κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος και πίνουν το πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά αίμα τους, γνωστό ως αιμολέμφος, σε μια προσπάθεια όχι μόνοι να τραφούν, αλλά και να καταστήσουν το αρσενικό ανίκανο να ζευγαρώσει ξανά με άλλο θηλυκό.

Ως γνωστόν, τα θηλυκά ευρωπαϊκά Μαντώδη, το έντομο που συχνά αποκαλείται “Αλογάκι της Παναγίας” (Praying mantis) δαγκώνουν το κεφάλι ενός αρσενικού πριν καν ξεκινήσει το ζευγάρωμα. Ωστόσο, τα αρσενικά έχουν προσαρμοστεί και είναι εξοικειωμένα με αυτήν την πρακτική των θηλυκών. Ακόμα και χωρίς κεφάλι, η σεξουαλική πράξη μπορεί να συνεχιστεί, διότι οι κινήσεις του αρσενικού κατά την αναπαραγωγή ελέγχονται από έναν ιστό στην κοιλιά του. Κι έτσι, η θυσία του αρσενικού συμβάλλει στην υγεία τόσο του θηλυκού, όσο και στον αριθμό των απογόνων που εκείνο πρόκειται να φέρει στη ζωή.

Εν κατακλείδι

Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι ο κανιβαλισμός στη φύση δεν είναι όσο σπάνιος πιστεύεται. Σε ορισμένες περιπτώσεις δε, όπως στη μητροφαγία, εκτελείται συγκαταβατικά μέσω της προσπάθειας της θηλυκής αράχνης να θρέψει τα μικρά της (κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην περίπτωση των χταποδιών, βλ. σχετικό άρθρο), ενώ σε άλλες είναι καθαρά θέμα ανταγωνισμού, στο πλαίσιο μιας μάχης επιβίωσης, η οποία για μερικά είδη ξεκινά πολύ νωρίς, προτού καν γεννηθούν ή αμέσως μόλις έρθουν στη ζωή. Και σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, ο κανιβαλισμός είναι κάτι που απλώς συμβαίνει και το ζώο που καταναλώνεται αναπτύσσει μηχανισμούς ώστε να καταφέρει έστω να φέρει τους απογόνους του στη ζωή, ακόμη κι αν το ίδιο γνωρίζει πως θα πεθάνει.

Για πολλά από τα ζώα, ο κανιβαλισμός έχει οφέλη. Όμως ο Ρόζενχαϊμ σημειώνει ότι έχει και μειονεκτήματα, το κυριότερο εκ των οποίων είναι η εξάπλωση ασθενειών. Και βέβαια, περιττό να αναφερθεί, αλλά η κατανάλωση ενός συγγενή δεν είναι και ο βέλτιστος τρόπος να μεταβιβαστούν τα γονίδια…

«Υπο φυσιολογικές συνθήκες, η αποφυγή του κανιβαλισμού είναι μια καλή ιδέα», καταλήγει ο Δρ Ρόζενχαϊμ.