Άνοιξη του 2022. Οι επιθέσεις ξεκινούν ξαφνικά και ανεξήγητα. Κοπάδια φαλαινών-δολοφόνων ορμούν σε θαλαμηγούς και αλιευτικά σκάφη σε ευρωπαϊκά ύδατα, παρεκτρέποντας ορισμένα από την πορεία τους και θέτοντάς άλλα σε κίνδυνο.
Έκτοτε, περισσότερες από 500 αναφορές κάνουν λόγο για συναντήσεις με όρκες στα ανοικτά της Ιβηρικής Χερσονήσου. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι οικονομικές και κατασκευαστικές ζημιές χαρακτηρίστηκαν από ελάχιστες έως μέτριες. Κάποια σκάφη δέχθηκαν απλά σπρωξίματα και περιστράφηκαν, χωρίς να προκληθούν ζημιές, ενώ σε άλλα προκλήθηκαν βλάβες στα πηδάλια, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις καταστράφηκαν ολοσχερώς. Από την άλλη, τρία σκάφη δέχθηκαν σφοδρές και οργισμένες επιθέσεις από όρκες με αποτέλεσμα να καταστραφούν και να βυθιστούν.
Κι ενώ συναντήσεις εξακολουθούν να συμβαίνουν, ερασιτεχνικά, κουνημένα βίντεο που κατά καιρούς έχουν καταγράψει έκπληκτοι και συγχρόνως φοβισμένοι ναυτικοί, έχουν προκαλέσει παγκόσμια αίσθηση στο διαδίκτυο. Την ίδια ώρα, οι ειδικοί δίνουν πραγματικό αγώνα για να εξηγήσουν αυτή τη συμπεριφορά των θαλάσσιων θηλαστικών, αλλά και τη χρονική περίοδο που ξεκίνησε να παρατηρείται. Μάλιστα, οι όρκες «μαχητές» έχουν αποκτήσει και θαυμαστές, οι οποίοι είναι ενθουσιασμένοι με την ιδέα -και πολλοί καθηλωμένοι σ’ αυτήν- ότι τα υπερμεγέθη θηλαστικά στοχεύουν πλούσιους και παίρνουν εκδίκηση για όλα τα λάθη που έχει διαπράξει η ανθρωπότητα προκαλώντας κακό στο είδος τους και στο ωκεάνιο σπίτι τους.
Άλλοι, μαθαίνοντας για τις επιθέσεις, αναρωτιούνται εάν τα ασυνήθιστα μεγάλα κοπάδια των πολλών τόνων κητωδών που εμφανίζονται τώρα στις ακτές του Σαν Φρανσίσκο, του Μοντερέι και του Ναντάκετ της Μασαχουσέτης, μπορεί σύντομα να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους.
Παρά τις διατυπωθείσες εικασίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάποιες εκ των οποίων έχουν πραγματικά ξεπεράσει τα όρια της φαντασίας, το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής κοινότητας που μελετά τις φάλαινες-δολοφόνους έχει δώσει μια πολύ διαφορετική ερμηνεία. Και όσοι υποστηρίζουν το αφήγημα της εκδικητικής συμπεριφοράς μάλλον θα απογοητευτούν, αφού οι επιστήμονες θεωρούν ότι είναι «εξαιρετικά απίθανο» να πρόκειται για κάτι τέτοιο.
«Αυτό δεν μου κάθεται καλά», δήλωσε η Ντέμπορα Τζάιλς, ερευνήτρια φαλαινών στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον στο Σιάτλ και διευθύντρια της Wild Orca, μιας ερευνητικής οργάνωσης για τη διατήρηση των φαλαινών με έδρα την Ουάσινγκτον. Σημείωσε, επίσης, ότι παρά τη μακρά ιστορία των φαλαινών-δολοφόνων που κυνηγήθηκαν από φαλαινοθήρες -και πιο πρόσφατα από θαλάσσια πάρκα-, τα κορυφαία αυτά αρπακτικά του ωκεανού συνήθως δεν επιδεικνύουν επιθετικότητα προς τον άνθρωπο.
Σύμφωνα με τους Times του Λος Άντζελες, δεν έχει υπάρξει καμία εξακριβωμένη περίπτωση επίθεσης όρκας που να οδήγησε σε θάνατο ανθρώπου στον ωκεανό, γεγονός που συνάδει με τα όσα δήλωσε η ερευνήτρια. Οι μόνοι θάνατοι έχουν καταγραφεί σε θαλάσσια πάρκα και ενυδρεία, όπου τα άγρια ζώα -όντας απομακρυσμένα από τον ωκεανό και το φυσικό τους περιβάλλον- αναγκάζονται να συμμετέχουν σε σόου για τη διασκέδαση των ανθρώπων, μέσα σε μικρές για τις διαστάσεις τους δεξαμενές. Στις περιπτώσεις αυτές, τα θύματα των επιθέσεων ήταν οι εκπαιδευτές τους.
Η συμπεριφορά των φαλαινών
Η Τζάιλς, που έχει μελετήσει τις φάλαινες-δολοφόνους στον Ειρηνικό Ωκεανό, στον πορθμό Πάτζετ Σάουντ στην Ουάσινγκτον και στη θάλασσα Salish για σχεδόν 20 χρόνια, δήλωσε ότι δεν θεωρεί τη συμπεριφορά τους επιθετική. Αντίθετα, πιστεύει ότι οι φάλαινες αλληλεπιδρούν με τα σκάφη επειδή «είτε παράγουν μια ενδιαφέρουσα δόνηση ή έναν ενδιαφέροντα ήχο» ή «ίσως είναι ο τρόπος που το νερό κινείται πίσω από τις πρύμνες που ιντριγκάρει αυτά τα ζώα».
Η έως τώρα έρευνα έχει υποστηρίξει ότι οι φάλαινες είναι πλάσματα με υψηλές γνωστικές ικανότητες και παιχνιδιάρικη διάθεση, ενώ το είδος Orcinus orca παρουσιάζει επιπλέον αξιοσημείωτη κοινωνικότητα, αν και αυτό δεν είναι το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι φάλαινες αυτές φάνηκε να «μεταλαμπαδεύουν» νέες συμπεριφορές στις νεότερες, είτε μέσω διδασκαλίας είτε μέσω παρατήρησης.
Το 1987, για παράδειγμα, μια θηλυκή όρκα εντοπίστηκε στα νερά του Ειρηνικού στα ανοικτά των ακτών της Βόρειας Αμερικής, να φέρει στο κεφάλι της έναν νεκρό σολομό. Εντός ολίγων εβδομάδων, δύο άλλες φάλαινες σε δύο διαφορετικά κοπάδια άρχισαν κι εκείνες να φέρουν σολομούς στα κεφάλια τους, σαν να φορούν καπέλο. Η τάση αυτή, μάλιστα, διήρκεσε κάποιους μήνες προτού αρχίσει να αποδυναμώνεται, ενώ για να εξαφανιστεί τελείως χρειάστηκε να περάσει ένας χρόνος.
Στη Νότια Αφρική, η θανάτωση λευκών καρχαριών φαίνεται να αποκτά δημοφιλία μεταξύ των ατόμων μιας ομάδας φαλαινών-δολοφόνων, στα ύδατα κοντά στο Κέιπ Τάουν. Επίσης, στα ανοικτά των νήσων Σαν Χουάν, η Τζάιλς έχει παρακολουθήσει μια τάση κατά την οποία οι φάλαινες μιας ομάδας σκοτώνουν άλλα κητώδη, όπως για παράδειγμα δελφίνια.
Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, η συμπεριφορά δεν φαίνεται να αποσκοπεί στη σίτιση, δήλωσε η Τζάιλς. Οι όρκες δεν τρώνε νεκρά ζώα. Παραδείγματος χάριν, στην περίπτωση των κητωδών, οι φάλαινες-δολοφόνοι ουσιαστικά έπαιζαν μαζί τους. Τα τραβούσαν και έκαναν βόλτες μαζί γλιστρώντας πάνω στα κύματα σαν να κάνουν σέρφινγκ, και άλλες φορές τα άφηναν να ανέβουν στα θωρακικά τους πτερύγια. Η ειδικός, που παρακολουθούσε τι συνέβαινε, περιγράφει ότι οι όρκες δεν σκόπευαν να σκοτώσουν τα κητώδη, αλλά ότι πνίγηκαν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, οπότε και εγκαταλείφθηκαν.
Η γοητεία γύρω από το αφήγημα της εκδίκησης και του τραύματος
Οι «τάσεις», όπως τις αποκαλεί η Τζάιλς, δεν είναι μοναδικές στις όρκες. Άλλα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των πρωτευόντων και άλλων κητωδών, έχει επίσης παρατηρηθεί ότι υιοθετούν νέες συμπεριφορές, οι οποίες στη συνέχεια εξαπλώνονται σε μια κοινωνική ομάδα δημιουργώντας σταδιακά μια τάση.
Η Σούζαν Πέρι, βιολογική ανθρωπολόγος στο UCLA, μελετώντας έναν πληθυσμό πιθήκων στην Κόστα Ρίκα, παρατήρησε και απέδειξε την πολιτισμική μετάδοση νέων συμπεριφορών, όπως το «τρύπημα των ματιών», κατά το οποίο ένας πίθηκος βάζει το δάχτυλό του «βαθιά» μέσα στο μάτι ενός άλλου πιθήκου, όπως περιγράφει η επιστήμονας, ανάμεσα στο βλέφαρο και στο κάτω μέρος του βολβού .
Παρ’ όλα αυτά, η ιδέα πως η συμπεριφορά των φαλαινών αποτελεί απάντηση σε κάποιο τραύμα έχει γοητεύσει πολλούς, ακόμη και τους ερευνητές που μελετούν στενά τους πληθυσμούς αυτούς και κατέγραψαν πρώτοι την εκδήλωση της συμπεριφοράς. Σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε πέρυσι, μια ομάδα Πορτογάλων και Ισπανών ερευνητών πρότεινε ότι η συμπεριφορά που παρατηρήθηκε στις όρκες στο Στενό του Γιβραλτάρ θα μπορούσε να έχει προκληθεί από διάφορες αιτίες, χωρίς το τραύμα να εξαιρείται από αυτές.
Ο Αλφρέντο Λόπες Φερνάντεθ, ερευνητής φαλαινών-δολοφόνων της GT Orca Atlántica, μιας πορτογαλικής ερευνητικής οργάνωσης για τη διατήρηση της φύσης, δήλωσε ότι είναι αδύνατο να γνωρίζουμε πώς ξεκίνησε ή ποια φάλαινα ή φάλαινες μπορεί να υποκίνησαν αρχικά τις επιθέσεις. Ο Φερνάντεθ κατέγραψε διάφορα ενήλικα θηλυκά ως πιθανούς δράστες, οι οποίοι δίδασκαν στη συνέχεια τη συμπεριφορά ή απλώς έδειχναν σε άλλες φάλαινες πώς να συμμετέχουν.
Ορισμένες από τις φάλαινες που έχουν ξεχωρίσει οι ερευνητές είναι η Λευκή Μονομάχος (White Gladis), μια φάλαινα που φαίνεται πως είναι παρούσα στις περισσότερες επιθέσεις, η Μαύρη Μονομάχος (Gladis Negra), η οποία έχει παρατηρηθεί ότι φέρει τραύματα από το 2020, και η Γκρι Μονομάχος (Grey Gladis), που το 2018 ήταν παρούσα και παρακολουθούσε όταν μια άλλη φάλαινα παγιδεύτηκε σε αλιευτικά εργαλεία.
Η ονομασία «Gladis» δίνεται σε όλες τις όρκες του κοπαδιού που αλληλεπιδρούν με σκάφη και προέρχεται από το Orca Gladiator, ένα πρώιμο ψευδώνυμο που δόθηκε στις φάλαινες-δολοφόνους που ορμούσαν σε σκάφη. «Όλα αυτά πρέπει να μας κάνουν να σκεφτούμε το γεγονός ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, έστω και με έμμεσο τρόπο, αποτελούν αιτία αυτής της συμπεριφοράς», ανέφερε ο Φερνάντεθ.
Ίσως να πρόκειται απλώς για ένα επικίνδυνο παιχνίδι
Παρά τις απόψεις των επιστημόνων που εξετάσαμε παραπάνω, ο 17χρονος Καλ Κούριερ έχει διαφορετική άποψη. Πιστεύει ότι οι φάλαινες προσπαθούν απλώς να διασκεδάσουν. Και για του λόγου το αληθές, δεν ακούγεται καθόλου απίθανο.
Στις 8 Ιουνίου, ο Καλ έπλεε στο στενό μαζί με τον 55χρονο πατέρα του, Τζέιμς, και τον 19χρονο αδελφό του, Γουέστ. Το ιστιοφόρο τους, μήκους περίπου 9 μέτρων, δέχθηκε επίθεση και ξεκίνησε να περιστρέφεται. Το πηδάλιο είχε χτυπηθεί. Για να επιστρέψουν στην ακτή, το ιστιοφόρο τους χρειάστηκε να ρυμουλκηθεί. «Έπαιζαν», είπε ο Καλ.
Ο 17χρονος περιέγραψε ότι όταν έφτασαν στην ακτή, περίπου 30 ακόμη σκάφη περίμεναν για επισκευή μπροστά τους, σχηματίζοντας ουρά. Τα μισά από αυτά είχαν δεχθεί επίθεση από τις όρκες. Ο Καλ, περιγράφοντας τα όσα συνέβησαν εκείνη την ημέρα, ανέφερε ότι δεν υπήρχαν σημάδια δαγκώματος στο πηδάλιο και ότι δεν αισθάνθηκε επιθετικότητα από τις φάλαινες.
Αλλά η Τζάιλς δεν παραμένει το ίδιο ψύχραιμη, γιατί θεωρεί ότι, ανεξάρτητα από το τι προκαλεί αυτή τη συμπεριφορά, όσο αυτή εξακολουθεί να εκδηλώνεται, τόσο πιθανότερο είναι οι φάλαινες να τραυματιστούν ή να υποστούν αντίποινα από τους ανθρώπους. Η επιστήμονας ελπίζει ότι οι αρμόδιες αρχές της περιοχής θα εξετάσουν τρόπους για να απωθούν τις φάλαινες, όπως για παράδειγμα την παροχή οδηγιών στα σκάφη να παράγουν ήχους που τις ενοχλούν.
Ενδεικτικά, η Τζάιλς ανέφερε ότι μελέτες έχουν δείξει πως στις φάλαινες δεν αρέσουν οι φωνές των μαυροδέλφινων και ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν τις ακούνε απομακρύνονται. Οι δυνατοί ήχοι που προκαλούνται από κρούση (π.χ. ενός μεγάλου μεταλλικού σωλήνα κάτω από το νερό) είναι μια ακόμη καλή επιλογή, η οποία το πιθανότερο είναι ότι θα απωθήσει τις φάλαινες που είναι έτοιμες να επιτεθούν, εξήγησε η ειδικός. «Οτιδήποτε μπορεί να τις ενοχλήσει, να τις κάνει να χάσουν το ενδιαφέρον τους ή να κολυμπήσουν μακριά».
Πάντως, ο 17χρονος Καλ, μιλώντας στους Los Angeles Times, δήλωσε ότι δεν ταράχτηκε και τόσο από την όλη εμπειρία, σε αντίθεση με τον πατέρα του και τον αδελφό του που «φοβήθηκαν για τη ζωή τους», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, αν και οι τρεις τους αποφάσισαν να πουλήσουν τελικά το σκάφος και να περάσουν το υπόλοιπο των διακοπών τους στη στεριά…
